Το Άγιο Πνεύμα στη Θεία Λειτουργία.

counter

Το Άγιο Πνεύμα, Πνεύμα του Χριστού και της Εκκλησίας.

Ολόκληρη η ζωή της Εκκλησίας είναι μια μετοχή στο μυστήριο του Χριστού, στη λυτρωτική Του θυσία, στο αιματηρό κι ένδοξο Πάσχα Του. Όχι λιγότερο, είναι μια ενσωμάτωση στο μυστήριο της Πεντηκοστής. Μια αποδοχή των δώρων του Αγίου Πνεύματος, που δόθηκαν στην Εκκλησία με την ιερατική μεσιτεία του Αρχιερέα Ιησού. Ποιά σημασία, λοιπόν, έχει για τον Χριστιανό η παρουσία κι η ενέργεια του Αγίου Πνεύματος στη ζωή της Εκκλησίας κι ειδικά στη θεμελιακή και «Θεσμική» πράξη της, στην Ευχαριστιακή Λειτουργία;

Ας προσπαθήσουμε πρώτα-πρώτα να καθορίσουμε την Ορθόδοξη αντίληψη της ενέργειας του Αγίου Πνεύματος στην Εκκλησία.

α) Το Άγιο Πνεύμα, μάρτυρας του Χριστού, μας οδηγεί και μας ενώνει μαζί Του και πραγματοποιεί την υιοθεσία μας απ’ τον Πατέρα.

β) Το Άγιο Πνεύμα έχει αποσταλεί σε μας με τη μεσιτεία του Χριστού κοντά στον Πατέρα. Κι είναι παρόν στην Εκκλησία προσωπικά. Είναι χρήσιμο να σταματήσουμε στις δυο αυτές απόψεις, που βοηθούν στην κατανόηση του έργου του Αγίου Πνεύματος.

1) Το Άγιο Πνεύμα είναι «κατ’ εξοχή» Πνεύμα του Υιού. Αν, απ’ το ένα μέρος «παρά του Πατρός εκπορεύεται» (Ιωάν. ιε’ 26), απ’ το άλλο, αναπαύεται στον Υιό και κατοικεί σ’ Αυτόν, σα μια Χρίση στο πλήρωμα της παρουσίας Του προαιώνια.

Αλλά το Πνεύμα του Υιού είναι Πνεύμα του Χριστού, του σαρκωμένου Λόγου. Το Άγιο Πνεύμα, που γέμιζε τους δικαίους και τους Προφήτες της Παλιάς Διαθήκης, αναπαύεται στον Μεσσία. Κατά το Βάπτισμα του Χριστού στον Ιορδάνη, φανερώθηκε αυτή η παρουσία του Αγίου Πνεύματος στον Υιό. Ολόκληρη η επίγεια ζωή του Χριστού είναι σφραγισμένη με το Άγιο Πνεύμα. Απ’ την άσπιλη σύλληψή Του στη Ναζαρέτ, μέχρι τους μεγάλους σταθμούς της ιδιωτικής του ζωής και μέχρι τη δημόσια ζωή και το Πάθος και, τέλος, την Ανάσταση και την Ανάληψη. Το Άγιο Πνεύμα ξεχύνεται στο Χριστό σα μια Χρίση, αλλά αυτή η Μεσσιανική Χρίση του άνθρωπου-Χριστού συνεχίζει ν’ αντανακλάει την προαιώνια Χρίση του θείου Λόγου από το Άγιο Πνεύμα. Ο Χριστός, λοιπόν, είναι ποτισμένος με το Άγιο Πνεύμα κι είναι ντυμένος με Αυτό, σαν με το φως (Μεταμόρφωση). Κι η περιχώρησή τους είναι τέτοια, που κι αυτό το πρόσωπο του Αγίου Πνεύματος μας είναι κρυμμένο και το καθαυτό όνομά Του παραμένει άγνωστο κι η ύπαρξή Του μυστηριώδης κι απρόσιτη στη γνώση μας. Η κύρια αποστολή του Αγίου Πνεύματος είναι ν’ αποκαλύπτει το πρόσωπο του Χριστού, να το κάνει «παρόν», να το «ξαναπαρουσιάζει», να δίνει μαρτυρία γι’ Αυτό και να μας ενώνει μαζί Του.

2. Απ’ αυτό τον καθολικό προσανατολισμό του Αγίου Πνεύματος στον Χριστό, δεν συμπεραίνεται, πως η έλευση του Αγίου Πνεύματος έχει ένα χαρακτήρα υποδεέστερο, βοηθητικό του έργου του Χριστού, Μ’ όλο, που το Άγιο Πνεύμα δεν φανερώνει το πρόσωπό Του, είναι πραγματικά Παρόν κι εργάζεται μέσα στην Εκκλησία. Αν το Άγιο Πνεύμα έρχεται να μαρτυρήσει «περί του Χριστού», δεν είναι λιγότερο αλήθεια, πως ο Χριστός μας στέλνει το Άγιο Πνεύμα και πως ο σκοπός της λυτρωτικής Σάρκωσης και της «εν δόξη» Ανάληψης είναι η προπαρασκευή της έλευσης του «άλλου Παρακλήτου». Το έργο του Χριστού προπαρασκεύαζε το έργο του Αγίου Πνεύματος. Η Εκκλησία δεν σημαδεύεται λιγότερο απ’ τη σφραγίδα της Πεντηκοστής, απ’ όσο σημαδεύεται απ’ τη σφραγίδα του Σταυρού και της Ανάστασης. Ολόκληρη η ζωή της Εκκλησίας κι ολόκληρη η λατρεία της χαρακτηρίζονται, όπως θα το δούμε, απ’ αυτόν τον δυαλισμό. Υπάρχει αμοιβαιότητα κι όχι υποταγή μεταξύ της έλευσης του Αγίου Πνεύματος και της έλευσης του Χριστού. Αυτή η αμοιβαιότητα παραμορφώθηκε, κατά ένα μέρος, στη Δύση απ’ το Filioque. Υπογραμμίζω εδώ την πεποίθησή μου, ότι η Ορθόδοξη διδασκαλία, «περί της εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος» «εκ του Πατρός» μόνο, μπορεί μόνη αυτή να θεμελιώσει και να δικαιώσει αυτή την περιχώρηση και την αμοιβαιότητα του Θείου Λόγου και του Αγίου Πνεύματος σ’ ολόκληρη τη ζωή της Εκκλησίας και στη λατρεία της και στην ίδια την υπόστασή της.

Η Πεντηκοστή είναι κάτι περισσότερο από ένα ιστορικό γεγονός. Αν ο Σταυρός κι ή Ανάσταση πραγματοποιήθηκαν «άπαξ» , η ουράνια μεσιτεία, η ικεσία του Αρχιερέα Ιησού στα δεξιά του ουράνιου Πατέρα είναι σταθερή κι αδιάκοπη. Αποτελεί την ουράνια όψη της λύτρωσής μας. Ο Υιός δεν διακόπτει ποτέ την ικεσία για το ανθρώπινο γένος, για τους αδελφούς Του. Να γιατί η κάθοδος του Αγίου Πνεύματος κατά την Πεντηκοστή δεν είναι παρά ένας «εγκαινιασμός» και δεν μπορεί καθόλου να θεωρηθεί σαν ένα γεγονός απομονωμένο.

Η βίαιη πνοή κι οι πύρινες γλώσσες του «Υπερώου» φανερώνουν την «έλευση» της καινούργιας εποχής της Πεντηκοστής, των Μεσσιανικών χρόνων, των «έσχατων ήμερων» ), της βασιλείας του Θεού. Αυτή η νέα κατάσταση είναι οριστική. Αποτελεί το Status Patriae, μέσα στο οποίο η Εκκλησία υπάρχει. Το εσχατολογικό πλήρωμα, που της δόθηκε από Εκείνον, ο οποίος «πληροί τα πάντα εν πάσι». Η αντίληψη αυτή της συνεχιζόμενης Πεντηκοστής στη Μυστηριακή κι Ευχαριστιακή ζωή της Εκκλησίας είναι σημαντική. Και τη βρίσκει κανείς συχνά στους Πατέρες. «Ο σκοπός και ο προορισμός ολόκληρου του έργου της λύτρωσής μας απ’ τον Ιησού Χριστό ήταν το να λάβουν οι πιστοί το Άγιο Πνεύμα» (Συμεών ο Νέος Θεολόγος). Ποιά είναι η έκβαση και ποιό το αποτέλεσμα των παθημάτων του Χριστού και των διδασκαλιών Του και του έργου Του; ρωτάει ο βυζαντινός λειτουργιολόγος Νικόλαος Καβάσιλας. «Ει τις προς ημάς αυτά θεωρεί, ουδέν έτερον ή, η του αγίου Πνεύματος εις την Έκκλησίαν επιδημία,.,». Στο υπερώο, η Εκκλησία «και τότε εδέξατο το Πνεύμα το άγιον, μετά το αναληφθήναι τον Χριστόν εις τους ουρανούς και νυν δέχεται την δωρεάν του Αγίου Πνεύματος, προσδεχθέντων των δώρων εις το υπερουράνιον θυσιαστήριον, αντικαταπέμποντος αυτήν ημίν του προσδεξαμένου ταύτα Θεού, κατά τα προειρημένα, ότι μεσίτης ο αυτός και τότε και νυν και το αυτό Πνεύμα».

Η Εκκλησία-Σώμα του Χριστού και Ναός του Αγίου Πνεύματος ,αναγγέλλει, λοιπόν, απ’ τη μια μεριά την έλευση και το πλήρωμα της Βασιλείας του Θεού με τη ζωοποιό κι αΐδιο παρουσία του Αγίου Πνεύματος κι απ’ τήν άλλη μεριά ικετεύει κι επικαλείται (επίκληση) την έλευση αυτής της Βασιλείας, την κάθοδο του Αγίου Πνεύματος, το οποίο πάντοτε περιμένει.

(Boris Bobrinskoi, άρθρο στο περιοδικό Studia Liturgica, Νο 1)