counter
Ιστορική έρευνα για τα Ζιγκουράτ
Χρήστος Γ. Καραγιάννης
M. Th. Βιβλικής Αρχαιολογίας
Πηγή: Περιοδικό "Corpus" Νοέμβριος 2002, σελ. 20-29.
|
Το παρόν άρθρο, ήταν ένα εξαιρετικό άρθρο αγιογραφικού ενδιαφέροντος που ξεχώρισε για εμάς τους πιστούς, στο παλιό ιστορικό περιοδικό "Corpus". Θελήσαμε λοιπόν να το μοιρασθούμε με τους αναγνώστες μας, ψηφιοποιώντας το, ως το πρώτο (ιστορικό) μέρος τής αφήγησης τού Πύργου τής Βαβέλ. Ευελπιστούμε να συνεχίσουμε και με ένα δεύτερο μέρος, ερμηνευτικό.
Αναπαράσταση της πόλης της Βαβυλώνας. Ορισμένοι υποθέτουν ότι το κεντρικό Ζιγκουράτ της πόλης ήταν ο Πύργος της Βαβέλ. Ωστόσο, δεν υπάρχει ιστορική ή αρχαιολογική απόδειξη για την ακριβή τοπογραφική θέση της πόλης Βαβέλ και κατά προέκταση του Πύργου της.
Γένεσις 11: 1-9:
Στην Παλαιά Διαθήκη εμφανίζονται διηγήσεις, οι οποίες προκαλούν το ενδιαφέρον του αναγνώστη μελετητή, σειρά ερωτημάτων και τον εποικοδομητικό διάλογο των επιστημών. Μια από αυτές είναι η διήγηση της κατασκευής του Πύργου της Βαβέλ. Ενός μνημειώδους αρχιτεκτονικού έργου, το οποίο διατηρεί αμείωτο το ενδιαφέρον όλων μέχρι τις ημέρες μας, καθώς παρέχει γεωγραφικές τοπογραφικές και κοινωνιολογικές πληροφορίες για ένα παρελθόν ιδιαίτερα ενδιαφέρον και μυστηριώδες. Η σύνθεση του κειμένου και η χρονολογική του τοποθέτηση αποκτούν ήσσονα σημασία, καθώς αυτό στέκει ως αδιάψευστος μάρτυρας των θρησκευτικών ιδεών που αναδείχθηκαν στο συγκεκριμένο ιστορικό και κοινωνικό περιβάλλον της εγγύς Ανατολής.
Η γνωστή διήγηση της ανοικοδόμησης του Πύργου της Βαβέλ απαντά στη Γένεση (11:1-9). Από το ακριβές τοπογραφικό σημείο που δίδεται με την αναφορά της πεδιάδας της Σενναάρ μέχρι την τελευταία αναφορά, όπου η πόλη ταυτίζεται με τη Βαβέλ, γίνεται κατανοητό ότι τα γεγονότα που περιγράφονται έλαβαν χώρα στη νότια Μεσοποταμία1. Το ιστορικό περιβάλλον της νότιας Μεσοποταμίας είναι αυτό που δύναται να φωτίσει τη διήγηση του Πύργου της Βαβέλ. Ως εκ τούτου, ευθύς εξ αρχής καθίσταται γνωστή η ταύτιση του Πύργου με τα «Ζιγκουράτ». Το συμπέρασμα αυτό προκύπτει από την ιδιαίτερη σημασία που είχαν τα Ζιγκουράτ στον πολιτισμό της νότιας Μεσοποταμίας, από την πρώτη εποίκηση της περιοχής μέχρι την εγκαθίδρυση της Νεο-Βαβυλωνιακής Αυτοκρατορίας. Τα Ζιγκουράτ αποτελούσαν το κέντρο της πολιτιστικής και θρησκευτικής ζωής των βαβυλωνιακών πόλεων.
Διερωτάται βέβαια κανείς πώς, παρά την τοπογραφική ταύτιση, η διήγηση της Βίβλου σχετίζεται με οικοδόμημα το οποίο είναι ουσιαστικά ξένο προς το πολιτισμικό περιβάλλον αυτής. Ταυτίζεται ο εβραϊκός όρος migdal (=πύργος) με τον ακκαδικό Ζιγκουράτ;
Ο εβραϊκός όρος migdal χρησιμοποιείται σε πολεμικά κείμενα, αναφέρεται σε πύργους παρατηρητήρια αλλά ποτέ δεν έχει τη σημασία του Ζιγκουράτ, καθώς οι Ισραηλίτες δεν είχαν ποτέ Ζιγκουράτ. Η απουσία του όρου Ζιγκουράτ από την εβραϊκή θα μπορούσε να οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι είτε οι Ισραηλίτες δανείσθηκαν τον όρο είτε χρησιμοποίησαν παραλλαγή του.
Ο παραλληλισμός ενός πύργου με τα Ζιγκουράτ δεν είναι λανθασμένος και, πέραν αυτού, ο εβραϊκός όρος που χρησιμοποιείται για τους πύργους προέρχεται από τον όρο gdl (=γκαντάλ, να είναι μεγάλο), ο οποίος είναι συγγενής ετυμολογικά με τον ακκαδικό όρο Ζιγκουράτ (=zagaru, να είναι ψηλό).
Η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως περίπου 30 Ζιγκουράτ2, τα οποία απλώνονται στην ευρύτερη περιοχή, από Mari και Tell-Barak στα νοτιοδυτικά και Dur-Sharrukin στα βόρεια, μέχρι Ur και Eridu στα νότια, και Susa και Choga Zambil στα ανατολικά.
Η χρονολογική τους αλυσίδα αρχίζει την εποχή των ναών Ubaid στην Eridu (τέλος της 5ης χιλιετίας π.Χ.) και εκτείνεται μέχρι τις ανακατασκευές και τις προσθήκες τις οποίες υπέστησαν κατά την εποχή των Σελευκιδών (3ος αι. π.Χ.). Οι πύργοι αυτοί φέρουν διαφορετικά αρχιτεκτονικά στοιχεία με τεράστια σκαλοπάτια, ράμπες ή συνδυασμό και των δύο. Έχουν ποικίλο μέγεθος, με βάσεις που ορθώνονται σε ύψος 20 μ. στη μια πλευρά ή και 90 μ. σε άλλη περίπτωση. Συνήθως τα Ζιγκουράτ είναι αφιερωμένα στην προστάτιδα θεότητα της πόλης, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι οι πόλεις είχαν αποκλειστικά ένα Ζιγκουράτ (για παράδειγμα, η Kish είχε τρία).
Για να γίνει κατανοητό το περιεχόμενο της διήγησης της Γένεσης (11:1-9), κρίνεται απαραίτητο να ερευνηθεί η προέλευση και η λειτουργία των Ζιγκουράτ. Κατ’ αυτόν τον τρόπο θα αναδειχθεί και ο ρόλος του Ζιγκουράτ στη συγκεκριμένη διηγηματική ενότητα της Παλαιάς Διαθήκης.
Το οικοδόμημα της Eridu, το αρχαιότερο Ζιγκουράτ, χρονολογείται μεταξύ 4300 και 3500 π.Χ. Υπάρχουν 16 επίπεδα κατασκευής ναών, οικοδομημένα κατά την περίοδο Ur III από τον Amar-Sin. Σε ποιο από αυτά τα επίπεδα προκύπτουν τα Ζιγκουράτ παραμένει αβέβαιο. Ο Oates σημειώνει ότι η πρακτική της κατασκευής μεγάλων βάσεων με εξέδρες ακολουθήθηκε για την οικοδόμηση των ύστερων προϊστορικών ναών3. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται με τον επονομαζόμενο Λευκό Ναό του Uruk, ο οποίος χρονολογείται στην περίοδο του Jamdet Nasr (3100-2900 π.Χ.). Ο Mallowan διατυπώνει την άποψη ότι το επονομαζόμενο Ζιγκουράτ ή Ναός Πύργος (ο Λευκός Ναός) οικοδομήθηκε ανυψώθηκε σταδιακά σε χρονικό διάστημα μεγαλύτερο μιας χιλιετίας, καθώς στα θεμέλιά του υπήρχαν πολλά ιερά, τα οποία, μετά την καταστροφή τους από την πάροδο του χρόνου, καλύφθηκαν από ογκώδεις πλίνθους και μετατράπηκαν σε μεγάλες εξέδρες που αποτέλεσαν τις βάσεις ύστερων κατασκευών4.
Η αλήθεια είναι ότι δεν είναι εφικτό να διακρίνει κανείς τι αποτελεί Ζιγκουράτ και τι όχι. Τα κριτήρια των πρώτων κατασκευαστών παραμένουν άγνωστα. Εικάζεται, όμως, ότι τα Ζιγκουράτ ήταν πύργοι με επίπεδα. Μυστήριο παραμένει και η λειτουργία τους. Ο Childs παραθέτει μικρή περίληψη των απόψεων που έχουν κατατεθεί: η παλαιότερη άποψη θεωρούσε τα Ζιγκουράτ αναπαραστάσεις βουνών, της ορεινής πατρίδας των Σουμερίων, η οποία ...μεταφέρθηκε στη Βαβυλώνα. Ο Bushink, που μελέτησε τα Ζιγκουράτ της Eridu, ισχυρίζεται ότι δεν υπάρχει σχέση μεταξύ Ζιγκουράτ και βουνού. Προφανώς ο παραλληλισμός των Ζιγκουράτ με βουνά αποτελεί ύστερη παράδοση που αναπτύχθηκε από τους Βαβυλωνίους. Επίσης, η άποψη του Dombart, η οποία προσομοιάζει τα Ζιγκουράτ με θρόνο, βρίσκει ελάχιστη ανταπόκριση. Ο Andrae υποστήριξε, το 1928, ότι ο Ναός Πύργος πρέπει να εκληφθεί ως μια ενότητα, αρχικά ως το σημείο λατρείας της θεότητας και έπειτα ως το σημείο όπου αυτή αποκαλύπτεται. Το 1939, όμως, ισχυρίσθηκε ότι αποτελεί τελικά το σημείο όπου αναπαύεται το πνεύμα της θεότητας. Οι Scott και Vincent διατύπωσαν την άποψη ότι ο Πύργος αποτελούσε τη θύρα, μέσω της οποίας η θεότητα διερχόταν στον Ναό. Ο Busink τέλος, μελετώντας το οικοδόμημα θεώρησε ότι ο Πύργος οχύρωνε τον Ναό από ενδεχόμενη φυσική καταστροφή, χωρίς να αποκλείονται ορισμένα επιμέρους στοιχεία, τα οποία διαδραμάτιζαν συγκεκριμένο ρόλο στη λατρευτική λειτουργία του οικοδομήματος5.
Μια από τις πρώτες ιστορικά ερμηνείες αντιλαμβανόταν τα Ζιγκουράτ ως τον τύμβο του βασιλιά ή του θεού.6 Δύο είναι τα βασικά επιχειρήματα της άποψης αυτής. Τα Ζιγκουράτ μοιάζουν στο σχήμα με τις αιγυπτιακές πυραμίδες. Στην επιγραφική φιλολογία οι όροι ziggurat και gigunu μεταφράζονται με τον όρο τύμβος από τον Hilprecht7. Πράγματι, η πρώτη πυραμίδα, η επονομαζόμενη επίπεδα κλιμακωτή πυραμίδα του Djoser στη Σακκάρα, μοιάζει πολύ στο σχήμα της με Ζιγκουράτ. Είναι κοινά αποδεκτό ότι οι αιγυπτιακές πυραμίδες οικοδομήθηκαν σε μια απλή βάση, στην οποία αργότερα προστέθηκαν κλιμακωτές επίπεδες εξέδρες8. Η κλιμακωτή πυραμίδα αποτελεί προϊόν της 3ης Δυναστείας στην Αίγυπτο (μέσα της 3ης χιλιετίας π.Χ.) που είναι σύγχρονη της Πρώιμης Δυναστικής Περιόδου της Μεσοποταμίας. Παρόλο που τα Ζιγκουράτ φαίνονται να λαμβάνουν την τελική τους μορφή κατά την περίοδο αυτή, η εξέλιξη της αρχιτεκτονικής τους είχε αρχίσει περίπου μια χιλιετία πριν. Ως εκ τούτου, η αρχιτεκτονική μορφή των Ζιγκουράτ δεν είναι δυνατό να προέρχεται από τις πυραμίδες. Επιπλέον, καμιά φιλολογική ή καλλιτεχνική πηγή δεν αποδεικνύει ότι τα Ζιγκουράτ χρησιμοποιήθηκαν ως τύμβοι. Είναι φανερό ότι το gigunu δεν αποτελούσε τύμβο, αλλά ιερό στην κορυφή του Ζιγκουράτ9.
Ζιγκουράτ με ένα περιμετρικό επίπεδο ανόδου.
Η λειτουργία των Ζιγκουράτ είναι δυνατό να αναδειχθεί από τα ονόματα τα οποία έλαβαν στις διάφορες πόλεις, όπου οικοδομήθηκαν. Παρατηρώντας τη λίστα του Rawlinson10 με την αναφορά 22 Ζιγκουράτ, διαβάζουμε (σε ελεύθερη απόδοση) τα ακόλουθα:
1. Ναός του Θεμελίου του Ουρανού (ή Παραδείσου) και της Γης (Βαβυλώνα).
2. Ναός της Άσκησης των 7 Επιπέδων του Ουρανού (ή Παραδείσου) και της Γης (Borsippa).
3. [...] gigir (Nippur).
4. Ναός του Ναού Breeze (Nippur).
5. Ναός του Μυστηρίου (Nippur).
6. ... (Kurigalzu).
7. Ναός της Κλίμακας προς τον Αγνό Ουρανό (ή Παράδεισο) (Sippar).
8. Ναός του θεού Dadia (Akkad).
9. ... (Dumuzi).
10. Ναός του Θαυμαστού Θρόνου/Ιερού (Dumuzi).
11, Ναός των Ζιγκουράτ. Του Εξυμνησμένου Λατρευτικού Σημείου (Kish).
12. Ναός της Εξυμνησμένου Βουνού (Ehursagkalamma).
13. Ναός του Εξυμνησμένου Λαμπρού (Enlil Kash).
14. Ναός του θεού Nanna (Kutha).
15. Ναός του Θεμελίου του Ουρανού (ή Παραδείσου) και της Γης (Dibat).
6. ... (Marad).
17.... (Ur).
18. Ναός που συνδέει τον Ουρανό με τη Γη (Larsa).
19. Ναός του Giparu (Uruk).
20. Ναός των Ζιγκουράτ (Eridu).
21. Enegi.
22. Enegi.
Η κατηγοριοποίηση των ονομάτων ίσως αναδεικνύει τη λειτουργία των Ζιγκουράτ:
α) Δύο από τα Ζιγκουράτ είναι αφιερωμένα σε θεό (8 και 14).
β) Τρία ονόματα φαίνεται να έχουν γενική σημασία (13,21,22).
γ) Δύο ονόματα αναφέρονται στο σχέδιο ή σε τμήματα του σχεδίου (19 και 20).
δ) Δύο ονόματα χαρακτηρίζουν βουνά (4 και 12)11.
ε) Έξι ονόματα φαίνεται να αναφέρονται στον ρόλο ή στη λειτουργία των Ζιγκουράτ (1,7,10,11,15 και 18).
Σε δύο περιπτώσεις (10 και 11) τα Ζιγκουράτ αποτελούσαν την κατοικία της θεότητας. Τα υπόλοιπα τέσσερα ίσως υπονοούν μια κοσμολογική λειτουργία, ίσως, δηλαδή, συμβόλιζαν τον σύνδεσμο μεταξύ Παραδείσου και Γης ή μεταξύ του Παραδείσου και του Κάτω Κόσμου. Το Ζιγκουράτ στο Sippar, Ναός της Κλίμακας, σημειώνει ιδιαίτερα αυτή την κοσμολογική λειτουργία, εξαιτίας της παρουσίας του simmiltu (=σκάλα) στον μύθο του Nergal και του Ereshkigal12. Στον μύθο αυτό, η κλίμακα (σκάλα) χρησιμοποιείται από τον Namtar, τον αγγελιοφόρο του Ereshkigal, για να ταξιδέψει από τον Κάτω Κόσμο στην πόρτα των θεών Anu, Enlil και Ea. Η σκάλα λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος μεταξύ του Κάτω Κόσμου και του Παραδείσου13.
Παρόλο που η ακριβής χρήση των Ζιγκουράτ δεν είναι γνωστή, η σύνθεση της χρήσης των ονομάτων τους καθιστά φανερό το γεγονός ότι αποτελούσαν λατρευτικούς χώρους, εξ ου και η συνήθης ονομασία Ναός, και μέσω της αναφοράς του simmiltu (=σκάλα) αποτελούσαν τον τρόπο επικοινωνίας μεταξύ της κατοικίας των θεών, του Παραδείσου, με τη Γη ή τον Κάτω Κόσμο. Αυτό, άλλωστε, διαφαίνεται και από την αναφορά της Γένεσης (11:4) «Δεύτε οικοδομήσωμεν εαυτοίς πόλιν και πύργον, ου η κεφαλή έσται έως του ουρανού».
Ζιγκουράτ Ντουρ-Ουντάς, Ελάμ.
Η επιστροφή στη διήγηση της Βίβλου επικεντρώνει το ενδιαφέρον στα υλικά με τα οποία ανοικοδομήθηκε ο Πύργος της Βαβέλ. Σύμφωνα με τη διήγηση της Βίβλου, τα υλικά με τα οποία κατασκευάσθηκε ο Πύργος της Βαβέλ ήταν ψημένες πλίνθοι, τούβλα και άσφαλτος αντί πηλού. Η γνώση περί των οικοδομικών υλικών της εποχής επιβεβαιώνει τη διήγηση. Ψημένες πλίνθοι (στεγνωμένες στον ήλιο) έχουν ανακαλυφθεί στην Παλαιστίνη, σε επίπεδα κατασκευασμένα κατά την προαγγειοπλαστική Νεολιθική Α΄ Περίοδο (8η-9η χιλιετία π.Χ.)14. Η πρακτική που ακολουθείτο ήταν να χρησιμοποιούνται λίθοι για τα θεμέλια και ψημένα στον ήλιο τούβλα για το κυρίως οικοδόμημα15.
Η χρήση των ψημένων στον ήλιο τούβλων παρουσιάζεται για πρώτη φορά στη Μεσοποταμία και συγκεκριμένα στις Sawwan και Choga Mami, στα μέσα της 6ης χιλιετίας π.Χ.16. Η χρήση της ασφάλτου17 εμφανίζεται κατά την ύστερη περίοδο Uruk και χρησιμοποιείται ευρέως κατά την περίοδο Jamdet Nasr μέχρι το τέλος της 4ης χιλιετίας18. Η χρήση της ασφάλτου επιβάρυνε ιδιαίτερα το κόστος κατασκευής. Ο Singer σημειώνει: «η άσφαλτος, όντας ακριβή ως υλικό, χρησιμοποιείτο ως εξωτερικό επικάλυμμα των τούβλων με σκοπό την προστασία από το νερό. Χρησιμοποιείτο κυρίως επί πλινθόκτιστων κτηρίων. Επειδή, όμως, το κόστος ήταν ιδιαίτερα υψηλό, η συγκεκριμένη πρακτική περιοριζόταν στην ανοικοδόμηση παλατιών, ναών και άλλων επίσημων κτηρίων»19. Η περιγραφή των υλικών τα οποία χρησιμοποιούντο για την κατασκευή των οικοδομημάτων εμφανίζει τη διαφορετική αρχιτεκτονική μέθοδο που ακολουθείτο μεταξύ Μεσοποταμίας και Ισραήλ. Ωστόσο, δεν κατασκευάζονταν ολόκληρες πόλεις με αυτή την αρχιτεκτονική μέθοδο. Ακόμη και τα Ζιγκουράτ κατασκευάζονταν με τούβλα και ασβέστη εξωτερικά και με ψημένες στον ήλιο πλίνθους εσωτερικά. Η αναφορά της χρήσης της ασφάλτου στη συγκεκριμένη διήγηση υπονοεί σαφώς ότι ο Πύργος της Βαβέλ αποτελούσε δημόσιο κτήριο.
Ζιγκουράτ στην αρχαία πόλη Ur τού Ιράκ.
Πρέπει να σημειωθεί ότι συνήθως, για λόγους πολιτικούς ή θρησκευτικούς, τα δημόσια κτήρια ανοικοδομούντο ούτως ώστε να αποτελούν σύμπλεγμα ενός συγκεκριμένου οικοδομικού τετραγώνου. Το τελευταίο καθίστατο το κέντρο της θρησκευτικής, πολιτικής και πολιτιστικής ζωής της πόλης. Ως εκ τούτου, ήταν ιδιαίτερα οχυρωμένο και προστατευμένο. Ο Hilprecht, αναφερόμενος στο σύμπλεγμα του Nippur, παρατηρεί ότι μαζί με τους λατρευτικούς χώρους των πολλών αξιωματούχων, περιέκλειε όλο το ανατολικό ήμισυ της πόλης, δηλαδή μια περιοχή 80 στρεμμάτων. Το επονομαζόμενο εσωτερικό και τα εξωτερικά τείχη δεν αναφέρονται σε ολόκληρη την πόλη, όπως θα μπορούσε κανείς να συμπεράνει από τις επιγραφές, αλλά σε συμφωνία με τις τοπογραφικές αποδείξεις, πρέπει να περιορισθεί στον Ναό του Bel20. Παρόλο που ο συγγραφέας φαίνεται να θέλει να σημειώσει ότι η προσπάθεια αφορούσε την ανοικοδόμηση μιας ολόκληρης πόλης με τα πιο ακριβά και πλούσια υλικά, θεωρείται πιθανό ότι η πολυτέλεια περιοριζόταν αποκλειστικά στο σύμπλεγμα.
Έτσι, όταν στο κείμενο της Παλαιάς Διαθήκης αναφέρεται η ανοικοδόμηση μιας πόλης (Δεύτε οικοδομήσωμεν εαυτοίς πόλιν και πύργον)21, πρέπει να υπονοείται η ανοικοδόμηση ενός συμπλέγματος δημοσίων κτηρίων, ενός συμπλέγματος κατά τα μεσοποταμιακά πρότυπα, το οποίο είχε ως κέντρο του ένα Ζιγκουράτ.
Είναι γεγονός ότι δεν μπορεί να ειπωθεί με σαφήνεια ότι το σχέδιο ανοικοδόμησης που περιγράφεται στη Γένεση (11:4) αποτελούσε αποκλειστικά ένα σύμπλεγμα Ναού. Ωστόσο, θεωρείται ιδιαίτερα πιθανό να συμπεριελάμβανε ένα σύμπλεγμα Ναού, το οποίο αποτελεί το επίκεντρο της διήγησης. Αυτό επιβεβαιώνεται και από τη φύση των οικοδομικών υλικών, τη φύση της αρχαίας πόλης και τον ρόλο των Ζιγκουράτ στη Μεσοποταμία. Το Ζιγκουράτ της διήγησης της Γένεσης πρέπει να ήταν το κεντρικό οικοδόμημα του συμπλέγματος και έτσι χαίρει της προσοχής του συγγραφέα. Παρά την απόπειρα έρευνας του ρόλου και της λειτουργίας των Ζιγκουράτ κρίνεται απαραίτητο να εξετασθεί και ο ρόλος του συμπλέγματος του Ναού ως συνόλου στη μεσοποταμιακή κοινωνία.
Στο παρελθόν έχει γίνει ιδιαίτερη αναφορά στον όρο Οικονομία του Ναού22. Βασικό στοιχείο του όρου αποτελεί η αποκλειστική ή σχεδόν αποκλειστική ιδιοκτησία της γης. Σύμφωνα με την άποψη του Falkenstein ο Ναός είχε υπό την αρμοδιότητά του όχι μόνο τις εργασίες του προσωπικού του, αλλά και τις εργατικές δυνάμεις ολόκληρης της πόλης, με καθήκοντα και υπηρεσίες που σχετίζονταν με τον Ναό23. Παρόλο που η θεωρία του αυτή δέχθηκε κατά τα χρόνια που ακολούθησαν ισχυρή κριτική24, το σύμπλεγμα του Ναού φαίνεται να αποτελούσε το επίκεντρο των πρώτων προσπαθειών αστικοποίησης, μιας διαδικασίας η οποία περιέκλειε δημόσια κτήρια, εξειδικευμένο εργατικό προσωπικό και ιδιοκτησιακό καθεστώς δημόσιας γης. Ο Jacobsen σημειώνει ότι η επικέντρωση της εξουσίας, την οποία το νέο πολιτικό μοτίβο κατέστησε δυνατή, ήταν πιθανότατα υπεύθυνη, μεταξύ άλλων, για την εμφάνιση μνημειώδους αρχιτεκτονικής στη Μεσοποταμία. Επιβλητικοί ναοί ανεγέρθηκαν, συχνά ανοικοδομημένοι σε τεχνητά βουνά πλίνθων, τα περίφημα Ζιγκουράτ25. Καθίσταται, λοιπόν, φανερή η κοινή πορεία των Ζιγκουράτ με την αστικοποίηση των πόλεων. Το Ζιγκουράτ ήταν το επίκεντρο του οικοδομικού συμπλέγματος του Ναού, το οποίο με τη σειρά του αποτελούσε το επίκεντρο της οικονομικής, πολιτικής και πολιτιστικής σφαίρας των πρώτων κοινοτήτων της Μεσοποταμίας.
Οι στενοί δεσμοί της Γένεσης και των πρώτων σταδίων αστικοποίησης της Μεσοποταμίας αποδεικνύονται και από τη δήλωση των κατασκευαστών του Πύργου στη Γένεση (11:4), οι οποίοι δεν επιθυμούν να διασκορπισθούν σε ολόκληρη την επιφάνεια της γης. Σύμφωνα με τους ερμηνευτές του χωρίου, η δήλωση αυτή των κατασκευαστών του Πύργου υποδεικνύει την ανυπακοή τους έναντι του Γιαχβέ. Αν λάβει κανείς υπόψη την ευλογία του Γιαχβέ «αυξάνεσθε και πληθύνεσθε και πληρώσατε την γην» προς τους Πρωτόπλαστους, αμέσως μετά τη δημιουργία τους26, η οποία επαναλαμβάνεται και προς τον Νώε μετά το τέλος του Κατακλυσμού27, αντιλαμβάνεται κανείς την ανυπακοή που επιδεικνύεται εκ μέρους των κατασκευαστών και της κοινότητας. Η αλήθεια είναι ότι τα συγκεκριμένα χωρία που αναφέρουν τις ευλογίες του Γιαχβέ προς τα δημιουργήματα του (Αδάμ-Εύα) ή τους εκλεκτούς του (Νώε-οικογένειά του) φαίνεται να αποτελούν περισσότερο ευλογίες, με την έννοια της προτροπής και της παραχώρησης της άδειας να προχωρήσουν στην αναπαραγωγή και τη διαχείριση της Δημιουργίας, παρά ένα είδος διαταγής. Η ευλογία αυτή είναι μάλλον προνόμιο που παραχωρείται από τον Θεό, παρά καθήκον που επιβάλλεται στον άνθρωπο. Πέρα, όμως, από τη θεολογική ερμηνεία του κειμένου, η ιστορική πραγματικότητα επιβεβαιώνει τη δήλωση των κατασκευαστών του Πύργου, καθώς θεωρείται βέβαιη η εξάπλωση του πληθυσμού και πέραν των ορίων της συγκεκριμένης περιοχής. Τίθεται συνεπώς το ερώτημα σχετικά με τον λόγο για τον οποίο ο Γιαχβέ αντιτίθεται στην αστικοποίηση του Ισραήλ, όπως αυτή εκδηλώνεται και με την κατασκευή του Πύργου της Βαβέλ.
Η απάντηση θα μπορούσε να προέλθει από τη μελέτη της αστικοποίησης της Μεσοποταμίας. Η διοίκηση των πρώτων οικισμών πόλεων ήταν στα χέρια της γενικής συνέλευσης. Η μορφή αυτή διοίκησης σταματά μόνο με τη εμφάνιση του θεσμού της βασιλείας. Παρόλο που η διάρκεια λειτουργίας της ήταν εξαιρετικά μικρή, η μορφή διακυβέρνησης μέσω της γενικής συνέλευσης άφησε στη μεσοποταμιακή κοινωνία την εντύπωση ότι αποτελούσε παραλλαγή της μορφής διακυβέρνησης που η μυθολογία εξεικόνιζε ότι εφαρμοζόταν από τους θεούς28. Αρχικά, στη συνείδηση του λαού το πάνθεον αυτό εκδήλωνε την παρουσία του μέσα από διάφορα φυσικά φαινόμενα. Η θεότητα ήταν η δύναμη πίσω από κάθε φυσικό φαινόμενο και αυτό αποτύπωνε τη δύναμη και τη μορφή της θεότητας. Με το πέρασμα των χρόνων και την οργάνωση σε κοινωνίες, η άποψη των ανθρώπων για τους θεούς διαφοροποιήθηκε με την «προσγείωση» των θεών στη γη, ως κατοίκων και κυβερνητών της. Οι θεοί έλαβαν ανθρωπόμορφη διάσταση, απεικονίσθηκαν σε αγάλματα, εμφανίζονταν με αδυναμίες και προτιμήσεις.
Αυτή η διαφοροποίηση ως προς τη θεώρηση των θεών, εμφανίσθηκε στη Μεσοποταμία κατά την πρώτη αστικοποίησή της, την Πρώιμη Δυναστική Περίοδο. Ο Nissen σημειώνει ότι η συνήθεια της τοποθέτησης αγαλμάτων στους Ναούς αρχίζει την περίοδο αυτή. Ταυτόχρονα, δείχνει τη διαφοροποίηση των θρησκευτικών αντιλήψεων, καθώς η θεότητα δεν γινόταν πλέον αντιληπτή μόνο πνευματικά αλλά και υλικά, μέσω της καλλιτεχνικής αποτύπωσής της29. Τα Ζιγκουράτ αποτελούν τον συνδετικό κρίκο της μετάβασης από την πνευματική αντίληψη των θεοτήτων στη ρεαλιστική. Ταυτόχρονα, αποτελούν τον σύνδεσμο μεταξύ της αστικοποίησης και της μεσοποταμιακής θρησκευτικής ζωής. Μέσω των Ζιγκουράτ η θεότητα κατέρχεται από την πνευματική θεώρηση σε κάτι πολύ πιο κυριολεκτικό. Αποκτά κατοικία, η οποία στα μάτια του κόσμου συνδέει λόγω της αρχιτεκτονικής της τον πνευματικό κόσμο με τον υλικό. Στα μάτια του κόσμου, τα Ζιγκουράτ είναι η ορατή προστασία την οποία παρέχει η θεότητα στην κοινότητα30.
Η εξέλιξη, όμως, στη μεσοποταμιακή θρησκευτική αντίληψη δεν σταματά εδώ. Ο άνθρωπος, με το πέρασμα του χρόνου, δεν προσπαθούσε να μοιάσει στον θεό, αλλά να μεταφέρει τη θεότητα, τον χαρακτήρα και τη συμπεριφορά της, στο ανθρώπινο επίπεδο. Οι θεοί των Βαβυλωνίων συμπεριφέρονταν σαν άνθρωποι, ίσως και χειρότερα από αυτούς. Τα Ζιγκουράτ εξυπηρετούν και αυτή την αντίληψη των ανθρώπων για τους θεούς. Μέσω αυτών δηλώνεται η παρουσία των θεών στη γη, ως ο τόπος κατοικίας και εκδήλωσης της δράσης τους, καθώς και όλων εκείνων των ανθρωπομορφικών στοιχείων που τους διακατέχουν.
Εδώ κρίνεται απαραίτητο να εξετασθεί ο τρόπος με τον οποίο όλο αυτό το σκεπτικό σχετίζεται με το Ισραήλ. Οι κατασκευαστές του Πύργου της Βαβέλ, υιοθετώντας ξένες πρακτικές (μεσοποταμιακές), δεν έπραξαν τίποτε κακό εξαιτίας της αστικοποίησής τους ή της αρχιτεκτονικής. Δεν ενείχαν τίποτε ανήθικο οι πόλεις ή οι πύργοι. Ο κίνδυνος ελόχευε στο μυαλό των κατασκευαστών, στον βαθύτερο λόγο για τον οποίο επιθυμούσαν να πραγματοποιήσουν το σχέδιό τους. Προσπαθούσαν να πλησιάσουν τον Γιαχβέ, να τον φέρουν πιο κοντά στη γη, να του δώσουν ανθρωπόμορφα χαρακτηριστικά. Αυτό άγγιζε τα όρια της ειδωλολατρείας. Απέρριπτε τη φύση του Γιαχβέ, αποτελούσε ύβρη προς τον Θεό. Η ύβρη αυτή προκάλεσε την παρέμβαση του Γιαχβέ, ο οποίος επέφερε σύγχυση31 των γλωσσών των κατοίκων της πόλης. Με την παρεμβατική του αυτή πράξη εμπόδισε στην ουσία την αστικοποίηση, καθώς οι κάτοικοι δεν μπορούσαν πλέον να συννενοηθούν μεταξύ τους.*
Είναι, λοιπόν, φανερό ότι η διήγηση της Βίβλου για τον Πύργο της Βαβέλ έχει δανεισθεί πολλά από τα πολιτιστικά στοιχεία των Βαβυλωνίων, τα οποία και έχει μεταφέρει στη θρησκευτική αντίληψη του Ισραήλ περί του Γιαχβέ. Η αρχαία πόλη της Βαβυλώνας είναι δυνατό να ταυτισθεί με τη Βαβέλ. Ωστόσο, δεν υπάρχουν αρχαιολογικά ευρήματα που να αποδεικνύουν την ύπαρξη του Πύργου. Ετσι, η συγκεκριμένη διήγηση θα εξακολουθεί να στέκει ως μάρτυρας ενός μνημειώδους αρχιτεκτονικού έργου, το οποίο έμελλε να επεξηγεί (θεολογικά) τη διαφοροποίηση των ομιλούντων γλωσσών στον κόσμο, να αναδεικνύει τα αρχιτεκτονικά και πολιτιστικά επιτεύγματα του ιστορικού και κοινωνικού περιβάλλοντος της εγγύς Ανατολής και, κυρίως, να ερμηνεύει τις θρησκευτικές ιδέες που αυτό ανέπτυξε.
Η Βαβυλώνα στα χρόνια τού βασιλιά Ναβουχοδονόσορα Β’ (604-562 π.Χ.). Εμπρός ο Ευφράτης τα τείχη και το Ζιγκουράτ τού Ετεμινάνκι.
Βιβλιογραφία
(1) CAD, The Assyrian Dictionary of the Oriental Institute of the University of Chicago, 1956.
(2) B.S. Childs: A STUDY OF MYTH IN GENESIS I-IX, Heidelberg 1955.
(3) I.E.S. Edwards: THE PYRAMIDS OF EGYPT, Harmondsworth 1946.
(4) Falkenstein: THE SUMERIAN TEMPLE CITY, Λος Αντζελες 1974.
(5) J. Finegan: ARCHAEOLOGICAL HISTORY OF THE ANCIENT NEAR EAST, Boulder CO, Westview 1979.
(6) B. Foster: A NEW LOOK AT THE SUMERIAN TEMPLE STATE, Journal of the Economic and Social History of the Orient, τ. 24 (1981), σσ. 225-241.
(7) Ο. Gurney: THE SULTANTEPE TABLETS: THE MYTH OF NERGAL AND ERESHKIGAL, Anatolian Studies τ, 10 (1960).
(8) H. Hilprecht: EXPLORATION IN BIBLE LANDS, Φιλαδέλφεια 1903. IN THE TEMPLE OF BEL AT NIPPUR, Φιλαδέλφεια1904.
(9) T. Jacobsen: BEFORE PHILOSOPHY, Βαλτιμόρη 1946.
(10) K. Kenyon: ARCHAEOLOGY IN THE HOLY LAND, εκδ. A’, Νέα Υόρκη 1979.
(11) M. Mallowan: EARLY MESOPOTAMIA AND IRAN, Νέα Υόρκη 1965.
(12) W. Moran: TOWARD THE IMAGE OF TAMMUZ, Καίμπρητζ 1970.
(13) H. Nissen: THE EARLY HISTORY OF THE ANCIENT NEAR EAST 9000-2000 B.C., Σικάγο 1988.
(14) D. and J. Oats: THE RISE OF CIVILIZATION, Νέα Υόρκη 1976.
(15) A. Parrot: ZIGGURATS ET TOUR DE BABEL, Λονδίνο 1955.
(16) H.C. Rawlinson; THE CUNEIFORM INSCRIPTIONS OF WESTERN ASIA, τ. 2., Λονδίνο 1861.
(17) C. Singer: THE HISTORY OF TECHNOLOGY, τ. 1.,Οξφόρδη 1954.
(18) L. Wooiey: UR EXCAVATIONS: THE ZIGGURAT AND ITS SURROUNDINGS, Νέα Υόρκη 1939.
(19) R. Zadok: THE ORIGIN OF THE NAME SHINAR, Zeitschrift für Assyriologie τχ. 74 (1984), σσ. 240-244.
Σημειώσεις
11. Τα ονόματα των Ζιγκουράτ που αναφέρονται στα βουνά δεν εκπλήσσουν, αν λάβει κανείς υπόψη ότι και στην ελληνική μυθολογία το όρος Όλυμπος αποτελούσε την κατοικία των θεών. Επίσης, ο Γιαχβέ επικοινωνεί με τον λαό του στο όρος Σινά (Εξ. 19), ενώ τρία κεντρικά πρόσωπα της Παλαιός Διαθήκης, οι Μωυσής, Ααρών και Ελισσαίος μεταβαίνουν σε όρη για να επικοινωνήσουν με τον Θεό. Στην Ουγαριτική διήγηση Baal-Anat ο Ναός τού Baal ανοικοδομήθηκε επί του όρους Zaphon.
25. Τ. Jacobsen, 1946, σελ. 141.
26. Γεν. 1: 28
27. Γεν. 9: 1, 7
31. Σύγχυσις = Babel Βαβέλ. Υπάρχει σε όλες τις γλώσσες μια ακαθόριστη και συγκεχυμένη προφορά τον γράμματος b. Το ακριβές εβραϊκό ρήμα για τον όρο σύγχυση (babble) είναι balbal, το οποίο σημαίνει βωβαίνω (λατιν. balbutio).* Σημείωση ΟΟΔΕ: Στο δεύτερο μέρος αυτού τού αφιερώματος στον Πύργο τής Βαβέλ, θα παρουσιάσουμε μία διαφορετική ερμηνευτική πρόταση, που απαντάει στα ερωτήματα που θέτει ο αρθρογράφος τού ιστορικού αυτού άρθρου, αδυνατώντας να βρει μια απάντηση χωρίς προβλήματα. |
1. Η αφήγηση σε κείμενο και μετάφραση
Ας θυμηθούμε την αφήγηση τής Γενέσεως 11: 1-9:
| Κείμενο | Μετάφραση |
«Και ην πάσα η γη χείλος εν, και φωνή μία πάσι.
2 και εγένετο εν τω κινήσαι αυτούς από ανατολών, εύρον πεδίον εν γη Σενναάρ και κατώκησαν εκεί. 3 και είπεν άνθρωπος τω πλησίον αυτού· δεύτε πλινθεύσωμεν πλίνθους και οπτήσωμεν αυτάς πυρί. και εγένετο αυτοίς η πλίνθος εις λίθον, και άσφαλτος ην αυτοίς ο πηλός. 4 και είπαν· δεύτε οικοδομήσωμεν εαυτοίς πόλιν και πύργον, ου έσται η κεφαλή έως του ουρανού, και ποιήσωμεν εαυτοίς όνομαπρο του διασπαρήναι ημάς επί προσώπου πάσης της γης.
5 και κατέβη Κύριος ιδείν την πόλιν και τον πύργον, ον ωκοδόμησαν οι υιοί των ανθρώπων. 6 και είπε Κύριος· ιδού γένος εν και χείλος εν πάντων, και τούτο ήρξαντο ποιήσαι, και νυν ουκ εκλείψει απ’ αυτών πάντα, όσα αν επιθώνται ποιείν. 7 δεύτε και καταβάντες συγχέωμεν αυτών εκεί την γλώσσαν, ίνα μη ακούσωσιν έκαστος την φωνήν του πλησίον.
8 και διέσπειρεν αυτούς Κύριος εκείθεν επί πρόσωπον πάσης της γης, και επαύσαντο οικοδομούντες την πόλιν και τον πύργον. 9 δια τούτο εκλήθη το όνομα αυτής Σύγχυσις, (= Βαβέλ) ότι εκεί συνέχεε Κύριος τα χείλη πάσης της γης, και εκείθεν διέσπειρεν αυτούς Κύριος επί πρόσωπον πάσης της γης.»
|
«Και ολόκληρη η γη ήταν μιας γλώσσας, και μιας φωνής.
2 Και όταν κίνησαν από την ανατολή, βρήκαν μια πεδιάδα στη γη Σεναάρ· και κατοίκησαν εκεί. 3 Και ο ένας είπε στον άλλον: Ελάτε, ας κάνουμε πλίθες, και ας τις ψήσουμε σε φωτιά· και η μεν πλίθα τούς χρησίμευσε αντί για πέτρα, η δε άσφαλτος τους χρησίμευσε αντί για πηλό. 4 Και είπαν: Ελάτε, ας κτίσουμε για μας μια πόλη και έναν πύργο, που η κορυφή του να φτάνει μέχρι τον ουρανό· και ας αποκτήσουμε για μας όνομα, πριν διασπαρούμε επάνω στο πρόσωπο της γης.
5 Και ο Κύριος κατέβηκε για να δει την πόλη και τον πύργο, που οικοδόμησαν οι γιοι των ανθρώπων. 6 Και ο Κύριος είπε: Να, ένας λαός, και όλοι έχουν μία γλώσσα, και άρχισαν να το πραγματοποιούν· και τώρα δεν θα εμποδιστεί σ' αυτούς κάθε τι που σκοπεύουν να κάνουν· 7 ελάτε, ας κατέβουμε, και ας συγχύσουμε εκεί τη γλώσσα τους, για να μη καταλαβαίνει ο ένας τη γλώσσα τού άλλου.
8 Και από εκεί ο Κύριος τους διασκόρπισε επάνω στο πρόσωπο ολόκληρης της γης· και σταμάτησαν να κτίζουν την πόλη και τον πύργο. 9 Γι' αυτό, το όνομά της ονομάστηκε Βαβέλ (= Σύγχυση)· επειδή, εκεί ο Κύριος σύγχυσε τη γλώσσα ολόκληρης της γης· και από εκεί ο Κύριος τους διασκόρπισε επάνω στο πρόσωπο ολόκληρης της γης.»
|
2. Ερωτήματα που προκύπτουν από την αφήγηση
Όπως είδαμε στο πρώτο άρθρο αυτής τής σειράς, η ιστορία γεννάει κάποια εύλογα ερωτήματα:
1. Ποια ακριβώς ήταν η αντίρρηση τού Θεού με τον Πύργο τής Βαβέλ;
2. Φοβήθηκε ο Θεός μήπως ο πύργος αυτός φθάσει όντως ως τον ουρανό;
3. Τι ακριβώς προσπαθούσαν να κάνουν με αυτόν τον πύργο;
4. Αφού είχαν παρόμοιους πύργους και οι άλλες τριγύρω πόλεις, γιατί ο Θεός αντέδρασε ειδικά στο εγχείρημα τής πόλεως τής Βαβυλώνας;
5. Μήπως αυτό σημαίνει ότι δεν υπήρχαν στον κόσμο άλλες γλώσσες;
6. Τι εννοεί λέγοντας ότι "ο Κύριος κατέβηκε"; Μιλάει εδώ κατά γράμμα ή συμβολικά;
7. Για ποιο λόγο υπάρχει αυτή η αφήγηση στην Αγία Γραφή;
3. Τι προσπαθούσαν να κάνουν στη Βαβυλώνα;
Είδαμε στο πρώτο ιστορικό άρθρο αυτής τής σειράς, ποια ήταν η σημασία τού πύργου τής Βαβέλ. Είδαμε ότι στη Μεσοποταμία εκείνης τής εποχής, στις μητροπόλεις της έφτιαχναν ένα Ζιγκουράτ, (δηλαδή μία ψηλή κλιμακωτή πυραμίδα), η οποία καθίστατο το "διοικητικό και θρησκευτικό κέντρο τής πόλης".
Αν προσέξουμε την αφήγηση τής Γενέσεως, θα διαπιστώσουμε ότι αν και η έμφαση δίνεται στον πύργο, (στο "πολιτικοθρησκευτικό κέντρο" δηλαδή τής πόλης), αναφέρεται και η ίδια η πόλη!
"Ελάτε, ας κτίσουμε για μας μια πόλη και έναν πύργο" (εδάφιο 4).
"Και ο Κύριος κατέβηκε για να δει την πόλη και τον πύργο" (εδάφιο 5).
"και σταμάτησαν να κτίζουν την πόλη και τον πύργο" (εδάφιο 8).
Δεν ήταν λοιπόν μόνο η οικοδομή τού πύργου το εγχείρημα, αλλά ΚΑΙ τής πόλης!
Υπάρχει άραγε στην Αγία Γραφή, κάποιο ιστορικό προηγούμενο κατασκευής πόλεως, που να αναφέρεται με δυσμένεια;
Ας θυμηθούμε τι γράφει η Γένεση σε ακόμα προγενέστερα κεφάλαια, για τον Κάιν, όταν σκότωσε τον αδελφό του, και έφυγε από την περιοχή που έμενε ο Αδάμ:
"Και ο Κάιν έφυγε μπροστά από τον Κύριο, και κατοίκησε στη γη Νωδ, προς τα ανατολικά της Εδέμ. Και ο Κάιν γνώρισε τη γυναίκα του, κι εκείνη συνέλαβε, και γέννησε τον Ενώχ· και εκεί έκτιζε πόλη, και αποκάλεσε το όνομα της πόλης σύμφωνα με το όνομα του γιου του, Ενώχ" (Γένεσις 4: 16,17).
Δεν είναι τυχαίο, που η Γένεση αναφέρεται στην πόλη που έφτιαχνε ο Κάιν, ο δολοφόνος τού αδελφού του, όταν έφυγε από τον λαό Αδάμ μετά το έγκλημά του. Ο Κάιν ανεξαρτητοποιήθηκε πολιτισμικά από τον λαό τού πατέρα του, και "έφτιαχνε πόλη" ΔΙΚΗ ΤΟΥ. Αυτό σήμαινε ότι ο Κάιν διέρρηξε τον πολιτισμικό δεσμό τού λαού τού πατέρα του, δημιουργώντας τη δική του δυναστεία.
Τον καιρό τού Κάιν βέβαια, ΔΕΝ υπήρχαν ακόμα τα ζιγκουράτ ως κέντρα πόλεων, γι' αυτό και αναφέρεται μόνο η πόλη για τον Κάιν.
Θα πρέπει να θυμόμαστε, ότι στην αρχαιότητα, δεν υπήρχαν τα "ανθρώπινα δικαιώματα", αλλά για να είχε κάποιος δικαιώματα, έπρεπε να ανήκει σε "πόλη" (εκ τού οποίου και προκύπτει η λέξη: "πολίτης"). Μία πόλη οχυρωνόταν και δημιουργούσε πολιτική ιεραρχία, εξασφαλίζοντας έτσι τα δικαιώματα τών πολιτών της. Ήταν αυτό που σήμερα ονομάζουμε: "πόλη κράτος".
Κάποιες πόλεις συνυπήρχαν ειρηνικά μεταξύ τους, και κάποιες άλλες πολεμούσαν η μία την άλλη. Και κάποιες άρχισαν να επεκτείνουν την κυριαρχία τους, δημιουργώντας ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΕΣ, με υποτελείς άλλες πόλεις. Τέτοιες αυτοκρατορίες δημιούργησαν ή Ρώμη, και πολλές από τις πόλεις τής Μεσοποταμίας, στην μετακατακλυσμιαία εποχή που εξετάζουμε, όπως η Ουρ, η Ουρούκ, η Νιπούρ και η Κις.
Από όλα αυτά λοιπόν, καθίσταται προφανές, ότι αυτοί που έχτιζαν "πόλη και πύργο" στη Βαβυλώνα, είχαν έναν συγκεκριμένο σκοπό: "να ιδρύσουν τη δική τους αστική δυναστεία".
4. Ποιοι ήταν αυτοί που έφτιαχναν την πόλη και τον πύργο τής Βαβέλ;
Έχοντας υπ' όψιν τα παραπάνω, είμαστε πλέον έτοιμοι να κατανοήσουμε, ποιος ήταν ο λόγος που ο Θεός είδε με δυσμένεια αυτό το εγχείρημα. Όμως πριν απ' αυτό, πρέπει να δούμε "ποιοι ήταν αυτοί που έχτιζαν πόλη στη Βαβυλώνα;"
Αυτό μάς το απαντάει το εδάφιο 5 τής αφήγησης: "Και ο Κύριος κατέβηκε για να δει την πόλη και τον πύργο, που οικοδόμησαν οι γιοι των ανθρώπων".
Σε προηγούμενο άρθρο μας, είχαμε δείξει, ότι η φράση: "γιοι τών ανθρώπων" στα Εβραϊκά που γράφθηκε Γένεση αρχικά, είναι: "μπενέ χα Αδάμ" (בְּנֵ֥י הָאָדָֽם׃), που σημαίνει επίσης: "γιοί τού Αδάμ". Εκεί είχαμε δείξει με πλήθος αγιογραφικών εδαφίων, ότι ο Αδάμ υπήρξε γενάρχης ενός ξεχωριστού λαού, (από τον οποίο διαχωρίσθηκε ο λαός τού Κάιν φτιάχνοντας δική του πόλη), ο οποίος λαός ονομάσθηκε από το όνομα τού γενάρχη του: "λαός Αδάμ", όπως μετέπειτα ο Ισραήλ ονομάσθηκε έτσι, από τον γενάρχη του "Ισραήλ.
Εκεί είχαμε δείξει, ότι επειδή η λέξη: "άνθρωπος" και η λέξη: "αδάμ" είναι στα Εβραϊκά η ίδια λέξη, η μετάφραση στα Ελληνικά: "γιοί τών ανθρώπων", μπορεί επίσης να μεταφρασθεί και: "γιοι τού Αδάμ". Και στο άρθρο εκείνο, εξηγήσαμε τους λόγους για τους οποίους θεωρούμε τη μετάφραση: "γιοι τού Αδάμ" ορθότερη από το: "γιοι τών ανθρώπων" που προτίμησαν οι μεταφραστές τών Εβδομήκοντα.
Ας θυμηθούμε ότι η αφήγηση τού πύργου τής Βαβέλ, εκτυλίσσεται στην μετακατακλυσμιαία εποχή. Γύρω στο 3.300 π.Χ., ο Κατακλυσμός τού Νώε σάρωσε όλη την περιοχή τής Μεσοποταμίας, αφήνοντας ζωντανούς σε ολόκληρη αυτή την πεδινή έκταση, μόνο τον Νώε και την οικογένειά του.
Ο Νώε και η οικογένειά του, στους αιώνες που ακολούθησαν, έγιναν γενάρχες ενός νέου λαού, που διατήρησε την πολιτισμική ταυτότητα τού "λαού Αδάμ", και αυξήθηκαν και κατοίκησαν και πάλι την εύφορη κοιλάδα τής Μεσοποταμίας.
Στα δύο πρώτα εδάφια τής αφήγησης, λέει τα εξής: "Και ολόκληρη η γη ήταν μιας γλώσσας, και μιας φωνής. Και όταν κίνησαν από την ανατολή, βρήκαν μια πεδιάδα στη γη Σεναάρ· και κατοίκησαν εκεί".
Οι απόγονοι αυτοί τού Νώε, ο νέος "λαός Αδάμ", μιλούσαν την ίδια γλώσσα και είχαν την ίδια πολιτισμική παράδοση και ταυτότητα. Μέχρι που αποφάσισαν γύρω στο 2.500 π.Χ. να φτιάξουν τη δική τους πόλη και τον δικό τους πύργο, στην πεδιάδα Σεναάρ, στη Βαβυλώνα.
Αν και τα αρχαιολογικά ευρήματα δείχνουν ότι η περιοχή τής Βαβυλώνας είχε κατοικηθεί παλαιότερα, γύρω στο 5.000 π.Χ., άλλα αρχαιολογικά ευρήματα νεότερα, κάτω από το λόφο Μερκές ανήκουν στους πρώτους Βαβυλώνιους βασιλείς, γύρω στο 2.500 π.Χ.
Αυτή είναι προφανώς και η εποχή τής αφήγησης. Η εποχή τών πρώτων βασιλέων τής νεότερης περιόδου τής Βαβυλώνας, όταν ο λαός Αδάμ αποφάσισε να εγκατασταθεί στην έρημη πλέον από τον Κατακλυσμό πεδιάδα Σεναάρ, και να χτίσει "πόλη και πύργο".
Η γλώσσα τους ήταν Σημιτική, εξέλιξη τής Ακκαδικής, και μοιάζει πολύ με την Ασσυριακή. Προφανέστατα γι' αυτή τη γλώσσα μιλάει η αφήγηση τής Γένεσης, ότι ήταν η κοινή γλώσσα τών κατοίκων όλης εκείνης τής απέραντης γης τής Μεσοποταμίας (Κόρπους Νο 24. σελ. 19-23).
5. Γιατί ήταν κακή η ίδρυση δικής τους δυναστείας;
Α. Ένας λαός αλλιώτικος από τους άλλους
Εδώ λοιπόν φρονούμε ότι βρίσκεται ο λόγος τής δυσαρέσκειας τού Θεού, για την οικοδομή τής πόλης και τού πύργου τής Βαβέλ. Αυτός είναι και ο λόγος, που ο Θεός, ενώ ΔΕΝ έδειξε να έχει πρόβλημα με τους πύργους και τις πόλεις τών γύρω εθνών, μόνο με την πόλη Βαβέλ και τον πύργο της, δυσαρεστήθηκε! Επειδή ο συγκεκριμένος λαός, δεν ήταν σαν τους γύρω λαούς. Δεν ήταν σαν τον λαό τού Κάιν και τους λοιπούς που έφτιαχναν πόλεις και πύργους την ίδια εκείνη εποχή τριγύρω. Ο λαός αυτός, ήταν ένας ΞΕΧΩΡΙΣΤΟΣ λαός, ένας λαός αγιασμένος και επιφορτισμένος να φέρει σε πέρας μια ειδική αποστολή: "Να γίνει ο γενάρχης τού Μεσσία!"
Β. Ιησούς Χριστός: Το κεντρικό θέμα τής Αγίας Γραφής
Να θυμίσουμε ότι μετά την πτώση τού Αδάμ και τής Εύας, ο Θεός είπε στο Φίδι - Διάβολο, ότι από τη γυναίκα (η οποία αντιπροσωπευόταν από την Εύα), θα γεννιόταν ένα "σπέρμα": "θα στήσω έχθρα ανάμεσα σε σένα και στη γυναίκα, κι ανάμεσα στο σπέρμα σου και στο σπέρμα της· αυτό θα σου συντρίψει το κεφάλι, κι εσύ θα του κεντήσεις τη φτέρνα του" (Γένεσις 3: 15).
Στις χιλιετηρίδες που ακολούθησαν, το σπέρμα αυτό έγινε γνωστό ως "ο Μεσσίας". Από τότε, οι απόγονοι τού Αδάμ και τής Εύας, στη γέννηση αυτού τού σπέρματος, αυτού τού Μεσσία αποσκοπούσαν, και Αυτόν ανέμεναν.
Σε αντίθεση με εκείνη την διαδεδομένη αλλά εσφαλμένη άποψη, που λέει ότι δήθεν η Παλαιά Διαθήκη είναι η ιστορία τού Ισραηλιτικού έθνους, η πραγματικότητα είναι άλλη, επειδή στα περίπου 5.500 χρόνια που καλύπτει η Παλαιά Διαθήκη ως την εποχή τής έλευσης τού Μεσσία, τού Ιησού Χριστού, μόνο τα 1.500 τελευταία χρόνια, καταγράφει την ιστορία τού Ισραήλ. Στα προηγούμενα 4.000 χρόνια, παρακολουθούσε την ιστορία ενός προγενέστερου έθνους τής Μεσοποταμίας, τού λαού τών "Αδαμιτών", τού λαού "Αδάμ", ή τών "γιων τού Αδάμ" κατά την ορθή μετάφραση τού Εβραϊκού στα Ελληνικά.
Το κύριο θέμα τής Αγίας Γραφής, ΔΕΝ είναι το Εβραϊκό έθνος, αλλά η ιστορία τής ενανθρώπισης τού Μεσσία, τού Ιησού Χριστού, τού Θεού Λόγου.
Η Γένεση ξεκινάει ήδη από το 3ο εδάφιο τού πρώτη κεφαλαίου της, μιλώντας για τον "Λόγο τού Θεού", (τον "Θεό Λόγο" κατά τον Ιωάννη 1: 1-4) Γράφει η Γένεση στην αρχή της: "και είπεν ο Θεός..." Όμως ο Θεός δεν μιλάει με ανθρώπινη γλώσσα, αλλά εκφράζεται δια τού Λόγου Του. (Γένεσις 1: 3). "Με τον Λόγο τού Κυρίου" λοιπόν γίνεται η δημιουργία, δια τού Ιησού Χριστού (Ψαλμός 33: 6), και αυτός ο Λόγος, ο Μεσσίας, είναι η εικόνα βάσει τής οποίας δημιουργείται ο άνθρωπος "κατ' εικόνα Θεού".
Αυτός είναι και το Σπέρμα που προφητεύει ο Θεός ότι να νικήσει τον διάβολο, και που θα επαναφέρει τον άνθρωπο στον χαμένο Παράδεισο. Και τη γενεαλογική γραμμή Του από τον Αδάμ μέχρι τη γέννησή Του ως Ιησούς Χριστός, παρακολουθεί η Παλαιά Διαθήκη.
Αυτός είναι λοιπόν το κεντρικό θέμα τής Αγίας Γραφής, και με βάση αυτό το κεντρικό θέμα, θα κατανοήσουμε ποιο ακριβώς ήταν το πρόβλημα τού Θεού με τον Πύργο τής Βαβέλ και την πόλη που έχτιζαν οι "γιοι τού Αδάμ".
Γ. Η πτώση τών "γιων τού Αδάμ" και ο Κατακλυσμός
Όπως δείξαμε στο σχετικό μας άρθρο, οι απόγονοι τού Αδάμ, ο "λαός Αδάμ", ή οι "γιοι τού Αδάμ", αυξήθηκαν στα 2.000 χρόνια που πέρασαν μετά τον Αδάμ, έγιναν μεγάλο έθνος, και απέβλεπαν σε αυτή την υποσχεμένη γέννηση τού Μεσσία. Αυτόν περίμεναν οι γυναίκες τού λαού αυτού, και σε Αυτού τη γέννηση απέβλεπαν, κάθε φορά που αποκτούσαν παιδί. Γεννούσαν για τον Θεό.
Τότε όμως έγινε η καταστροφή. Ο λαός τού Αδάμ, όπως δείξαμε σ' εκείνο το άρθρο, επιμείχθηκε με τους γύρω λαούς, με τους "γιούς τών ισχυρών" ή τους "γιους ελοχίμ", και οι γυναίκες τού λαού Αδάμ, δεν γεννούσαν πια για τον Κύριο, αλλά "ετεκνοποίησαν εις αυτούς" (Γένεσις 6: 4).
Ο λαός Αδάμ αλλοιώθηκε πολιτισμικά και έχασε την πολιτισμική του ταυτότητα και ιδιαιτερότητα. Έχασε την αποστολή του και έπαψε να περιμένει τον Μεσσία και να προσπαθεί να Τον φέρει σε ύπαρξη ως μέρος ενός καθαρού και αγίου λαού. Τα παιδιά τους ήταν πια σπέρματα άλλων λαών και άλλων πολιτισμικών παραδόσεων.
Το αποτέλεσμα ήταν ο Θεός να τους εγκαταλείψει στην τύχη τους, στη φυσική καταστροφή τού Κατακλυσμού τού Νώε που ακολούθησε ακριβώς εκείνο τον καιρό, γύρω στο 3.300 π.Χ., και να σώσει μόνο τον Νώε και την οικογένειά του, που ήταν και οι μόνοι που έδωσαν σημασία στην πρόσκληση να μπουν στην Κιβωτό.
Δ. Η πτώση τών "γιων τού Αδάμ" στη Βαβυλώνα
Ο Νώε και η οικογένειά του, ήταν οι μόνοι που διαφύλαξαν την πολιτισμική τους παράδοση, τη συνείδηση ότι αποτελούσαν το "υπόλοιπο" τού χαμένου πια "λαού Αδάμ", που είχαν την υποχρέωση να γίνουν οι γενάρχες τού Μεσσία, που θα έσωζε τον κόσμο. Και στη χιλιετία που ακολούθησε αυτό τον Κατακλυσμό, μετέδωσαν αυτή τη συνείδηση και στους απογόνους τους που αύξαναν.
Τώρα πλέον όμως, βρισκόμαστε γύρω στο 2.500 π.Χ. Είναι η εποχή που οι απόγονοι τού Νώε μετακομίζουν στη γη Σεναάρ ιδρύοντας τη Βαβυλώνα, και αποφασίζουν: "Ελάτε, ας κτίσουμε για μας μια πόλη και έναν πύργο, που η κορυφή του να φτάνει μέχρι τον ουρανό· και ας αποκτήσουμε για μας όνομα, πριν διασπαρούμε επάνω στο πρόσωπο της γης" (Γένεσις 11: 4), και αντί να αποβλέπουν στη γέννηση τού Μεσσία και στον αγιασμό τού ονόματος τού Γιαχβέ, τού αληθινού Θεού τών πατέρων τους, τώρα λένε: "ας αποκτήσουμε για μας όνομα".
Ο Μεσσίας δεν έχει πλέον θέση στα σχέδιά τους, μόνο ο εαυτός τους. Θα ίδρυαν μια ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ νέα δυναστεία, όπως οι γύρω πόλεις, και θα επεκτείνονταν (θα διασπείρονταν) στη γύρω περιοχή, έχοντας ως πολιτικοθρησκευτικό κέντρο τους, αυτή την πόλη και τον ψηλό της πύργο. Θα έφτιαχναν μια νέα αυτοκρατορία, με ιδιοτελείς σκοπούς, "για τους εαυτούς τους", και τη δική τους δόξα.
Αυτή ακριβώς λοιπόν ήταν η πτώση τους. Όπως οι πρόγονοί τους, και όπως ο Κάιν πρώτος, για μια φορά ακόμα, ακολούθησαν το παράδειγμα τών γύρω εθνών, και έχασαν την αποστολή τους και την πίστη τους στον Γιαχβέ και στον προφητευμένο Μεσσία, τον οποίο είχαν την ευθύνη να φέρουν στον κόσμο από το "σπέρμα" τους, όταν σε αυτούς θα γεννιόταν μια γυναίκα τόσο καθαρή, όσο η μετέπειτα Παναγία, που θα μπορούσε να κρατήσει στα σπλάχνα της τον Θεό Λόγο. Τώρα όμως πλέον, αυτή η καθαρή και αγία γυναίκα δεν θα γεννιόταν από τον λαό τους, επειδή ο λαός αυτός είχε πάψει να καθαρίζει τους ανθρώπους του, και είχε γίνει τόσο ιδιοτελής και άπιστος στον αληθινό Θεό, όσο οι γύρω λαοί.
Αυτό ενόχλησε τον Θεό, κάνοντάς Τον να στρέψει την προσοχή Του προς αυτούς και προς τα σχέδιά τους, όπως με μεταφορικό τρόπο περιγράφει η Γένεση, την ενδοτριαδική "συζήτηση" τών προσώπων τής Θεότητας στο 11: 5-8:
"Και ο Κύριος κατέβηκε για να δει την πόλη και τον πύργο, που οικοδόμησαν οι γιοι των ανθρώπων. 6 Και ο Κύριος είπε: Να, ένας λαός, και όλοι έχουν μία γλώσσα, και άρχισαν να το πραγματοποιούν· και τώρα δεν θα εμποδιστεί σ' αυτούς κάθε τι που σκοπεύουν να κάνουν· 7 ελάτε, ας κατέβουμε, και ας συγχύσουμε εκεί τη γλώσσα τους, για να μη καταλαβαίνει ο ένας τη γλώσσα τού άλλου. 8 Και από εκεί ο Κύριος τους διασκόρπισε επάνω στο πρόσωπο ολόκληρης της γης· και σταμάτησαν να κτίζουν την πόλη και τον πύργο".
Ήταν καιρός να υποστούν και αυτοί τις συνέπειες τών επιλογών τους όπως οι πρόγονοί τους, που είχαν την ίδια ακριβώς πτώση από την αποστολή τους!
Ε. Η μετέπειτα πτώση και τού Ισραήλ και η ασφαλιστική δικλείδα τού Νόμου
Προτού όμως ολοκληρώσουμε το θέμα μας, για τη σύγχυση τών γλωσσών στη Βαβυλώνα, θα ήταν χρήσιμο να δούμε και μία ακόμα παρόμοια πτώση που ακολούθησε στο μέλλον τους, τους απογόνους αυτού τού λαού, για να καταλάβουμε πόσο "δένει" η πτώση τους, με όλες τις άλλες πτώσεις τής γενεαλογικής γραμμής που θα έφερνε τον Μεσσία.
Όπως συνεχίζει την αφήγησή της η Γένεση, μετά τον εκ νέου διασκορπισμό τών "γιων τού Αδάμ", για μια φορά ακόμα έμεινε μία μικρή μειονότητα απ' αυτούς, (όπως ο Νώε παλαιότερα), που κράτησε την πολιτισμική της ταυτότητα και την ευθύνη τής αποστολής τους, να φέρουν στον κόσμο τον Μεσσία. Και βασικός εκπρόσωπος αυτής τής Μειονότητας, ήταν ο Αβραάμ, που έζησε κάπου 500 χρόνια αργότερα από το περιστατικό τού πύργου τής Βαβέλ.
Ο Αβραάμ μάλιστα παντρεύτηκε την αδελφή του Σάρρα, (η αιμομιξία δεν θεωρείτο τότε απαγορευμένη), και πάντρεψε τον γιο του Ισαάκ με μία εξαδέλφη του από συγγενικά κοντινή του οικογένεια, που είχε μείνει κι εκείνη πιστή στην πολιτισμική τους παράδοση. Και ο λόγος ήταν αυτός ακριβώς: Να μην αφομοιωθούν από τα γύρω έθνη και χάσουν την αποστολή τους, να φέρουν στον κόσμο τον Μεσσία. Γι' αυτό και ο Θεός επανέλαβε στον Αβραάμ και στον επίσης πιστό στην αποστολή του εγγονό του Ιακώβ ή Ισραήλ, αυτή του την αποστολή: "θα ευλογηθούν μέσα σ' εσένα, και μέσα στο σπέρμα σου, (δηλαδή μέσα στην Εκκλησία) όλες οι φυλές τής γης" (Γένεσις 28: 14).
Ενώ ως τον καιρό τού Αβραάμ, οι λιγοστοί απόγονοι τού έθνους Αδάμ, είχαν κληρονομήσει την πολιτισμική παράδοση τής καταγωγής τους από το συγκεκριμένο έθνος, (όπως δείξαμε βάσει εκφράσεων τής Γενέσεως, στο σχετικό μας άρθρο), από τον καιρό τού Ιακώβ και μετά, μία νέα εθνική συνείδηση γεννιέται, και οι απόγονοι αυτού τού νέου έθνους τού Θεού, που αντικατέστησε το πεσμένο έθνος τής Βαβυλώνας, ονομάσθηκαν πλέον από το όνομα τού εγγονού τού Αβραάμ, "Ισραήλ". Από εκεί και πέρα, και για τα επόμενα 1700 περίπου χρόνια ως τον Μεσσία τον Ιησού Χριστό, η Παλαιά Διαθήκη με αυτό το όνομα τους ονομάζει.
Αυτό όμως είναι το σημείο που θέλουμε να τονίσουμε εδώ: Πώς ο Ισραήλ πέτυχε στην αποστολή του, και δεν έπεσε στην ίδια παγίδα, όπως έπεσε το προγενέστερο έθνος Αδάμ τών προγόνων τους;
Η αλήθεια όμως είναι ότι ΚΑΙ ο Ισραήλ έπεσε στην ίδια παγίδα, όπως θα δείξουμε. Αλλά αυτή τη φορά, ο Θεός είχε θέσει μια "ασφαλιστική δικλείδα", ώστε να μην αναβληθεί για μια φορά ακόμα η αποστολή τής ενανθρώπισης τού Χριστού στον κόσμο.
Ας θυμηθούμε ότι από την ίδρυση τού Ισραήλ ως έθνους μετά την έξοδο από την Αίγυπτο, γύρω στο 1500 π.Χ., (δηλαδή κάπου 1000 χρόνια μετά τη Βαβέλ), οι Ισραηλίτες για 500 περίπου χρόνια, δεν είχαν κανέναν βασιλιά. Είχαν μια μορφή "αναρχίας" στις πόλεις τους. Ήταν η εποχή τών Κριτών. Η εποχή που κατά καιρός ο Θεός έθετε το Πνεύμα Του το άγιο πάνω σε κάποιον προφήτη, σαν τον Σαμψών ή τον Σαμουήλ, και αυτός τους έλεγε τις βουλές τού Υψίστου, χωρίς να έχουν καμία κεντρική κυβέρνηση και κανέναν Βασιλιά ή άλλο Κυβερνητικό συμβούλιο.
Τότε όμως, στον καιρό τού Σαμουήλ, γύρω στο 1000 π.Χ., οι Ισραηλίτες, επανέλαβαν για μια φορά ακόμα το ίδιο λάθος που είχε κάνει και ο προγενέστερος άγιος λαός οι Αδαμίτες. Ζήλεψαν τον τρόπο διακυβέρνησης τών γύρω εθνών, και θέλησαν και αυτοί να στέψουν Βασιλιά, κάτι που το ζήτησαν από τον Κριτή και Προφήτη τού Γιαχβέ, τον Σαμουήλ.
Η απάντηση τού Θεού προς αυτούς ήταν δημοκρατικά θετική, αλλά ταυτόχρονα καυστική και προειδοποιητική, απαντώντας τους μέσω τού Σαμουήλ:
"Άκουσε τη φωνή τού λαού, σε όλα όσα λένε σε σένα· επειδή, δεν απέβαλαν εσένα, αλλ' εμένα απέβαλαν από το να βασιλεύω επάνω τους· σε όλα τα έργα που έπραξαν, από την ημέρα που τους ανέβασα από την Αίγυπτο μέχρι αυτή την ημέρα, αφού με εγκατέλειψαν, και λάτρευσαν άλλους θεούς, έτσι κάνουν και σε σένα· τώρα, λοιπόν, άκουσε τη φωνή τους· όμως, διαμαρτυρήσου σ' αυτούς ανοιχτά, και δείξ' τους πώς θα συμπεριφερθεί ο βασιλιάς που θα βασιλεύσει επάνω τους" (Α΄ Σαμουήλ 8: 7-9).
Οι Ισραηλίτες πράγματι, για μια φορά ακόμα, υπέστησαν ως λαός τού Θεού, τις συνέπειες τών επιλογών αυτής τους της πτώσεως. Στον τέταρτο ήδη βασιλιά τους, τον γιο τού Σολομώντα τον Ροβοάμ, το βασίλειό τους επαναστάτησε, και σχίσθηκε σε δύο κράτη και δύο βασίλεια, ανταγωνιστικά μεταξύ τους, τα οποία με τη σειρά τους υποδουλώθηκαν στις ξένες αυτοκρατορίες. Και σε διάστημα λίγων αιώνων, το 587 π.Χ., έπαψε να βασιλεύει και ο τελευταίος βασιλιάς τών Ισραηλιτών, ο Σεδεκίας, καθώς το βασίλειό του καταστράφηκε και υποδουλώθηκε στον ειδωλολάτρη βασιλιά τής τότε αυτοκρατορίας τής... Βαβυλώνας, τον Ναβουχοδονόσορα! (Τι ειρωνεία! Υποδουλώθηκε στην αυτοκρατορία μιας πόλεως που είχε ξεκινήσει 2000 χρόνια πριν από τότε, ως λαός τού αληθινού Θεού, και που έχασε αυτή την ευλογία ακριβώς επειδή ήθελαν να γίνουν αυτοκρατορία!)
Και ο Ισραήλ λοιπόν έπεσε στην ίδια παγίδα τής πολιτικής εξουσίας και ισχύος, με αποτέλεσμα τη ζημιά τους ως κράτος και ως έθνος.
Όμως ΔΕΝ ΑΠΕΤΥΧΑΝ οι Ισραηλίτες στην αποστολή τους να φέρουν τον Μεσσία στον κόσμο. Γιατί άραγε;
Ο λόγος γι' αυτό, είναι επειδή αυτή τη φορά ο Θεός είχε θέσει μια ασφαλιστική δικλείδα, πού θα τους κρατούσε στο σκοπό τους, ακόμα και όταν θα έπεφταν και αυτοί στην παγίδα τής εξουσίας: Τους είχε δώσει τον Μωσαϊκό Νόμο!
Δεν ήταν δυνατόν να συνεχίζεται επ' άπειρον αυτή η κατάσταση, να αφομοιώνεται ο λαός τού Θεού από τους γύρω λαούς, να χάνει την πολιτισμική του ταυτότητα, και να ξαναξεκινάει από ένα μικρό υπόλοιπο, που και αυτό με τη σειρά του, όταν θα γινόταν λαός, θα έκανε τα ίδια λάθη. Έπρεπε να ληφθούν ΑΥΣΤΗΡΑ μέτρα! Τόσο αυστηρά, (ΣΚΑΝΔΑΛΙΣΤΙΚΑ ΑΥΣΤΗΡΑ), που θα υποδούλωναν κυριολεκτικά τον λαό αυτό, στην αποστολή τους! "επειδή... η σημερινή Ιερουσαλήμ (η πολιτικοθρησκευτική πρωτεύουσα τού Ισραήλ) είναι σε δουλεία μαζί με τα παιδιά της" (Γαλάτας 4: 25).
Γι' αυτό ο Ισραήλ, αν και έπεσε στην ίδια παγίδα τής πολιτικής εξουσίας με τους προγενέστερους λαούς τού Θεού, αυτός δεν απέτυχε. Επειδή η σκληρότητα τού Νόμου δεν τους άφηνε περιθώρια. Τους κράτησε προσηλωμένους στην αποστολή τους ως το τέλος.
Σίγουρα ο Θεός δεν ήθελε να είναι τόσο σκληρός ο Νόμος, (τόσο σκληρός που ακόμα και σήμερα πολλοί κατηγορούν τον Θεό γι' αυτή τη σκληρότητα). Όμως ήταν η μόνη λύση, αφού είχε δώσει ήδη 4.000 χρόνια ελευθερίας στον λαό Του, να γεννήσουν τον Μεσσία, και αυτοί αποτύγχαναν διαρκώς για τον ίδιο λόγο: "Έχαναν την πολιτισμική τους ταυτότητα και αναμειγνύονταν με τα γύρω έθνη και τους τρόπους τους". Αυτό λοιπόν έπρεπε να σταματήσει ως εκεί.
Και μόλις ο Ισραήλ πέτυχε τον στόχο, μόλις έφερε σε ύπαρξη μία τόσο αγία γυναίκα σαν την Παναγία, ικανή να γεννήσει τον Θεό Λόγο, και μόλις δι' αυτής ο Θεός Λόγος έγινε Σάρκα, ο Νόμος εκπληρώθηκε, και τα "στεγανά" μεταξύ εθνών καταργήθηκαν. Δεν υπήρχε πλέον λόγος για αυστηρές Νομοθεσίες που υποδούλωναν τους ανθρώπους στην αρχική στοχοθεσία τού Σπέρματος. Το Σπέρμα, ο Μεσσίας, ο Κύριος Ιησούς Χριστός, ο Θεός Λόγος, ήταν πλέον άνθρωπος. Ήταν ένας από εμάς, και ήταν ο καιρός να μάς διδάξει και πάλι την ελευθερία, και για πρώτη φορά την αγάπη τού Θεού, χωρίς σκιές και παραμορφώσεις αυστηρών (αλλά αναγκαίων) νόμων.
"Στην ελευθερία, λοιπόν, με την οποία μας ελευθέρωσε ο Χριστός, να μένετε σταθεροί, και μη υποβληθείτε ξανά σε ζυγό δουλείας" (Γαλάτας 5: 1).
6. Η σύγχυση τών γλωσσών
"Και ο Κύριος είπε: Να, ένας λαός, και όλοι έχουν μία γλώσσα, και άρχισαν να το πραγματοποιούν· και τώρα δεν θα εμποδιστεί σ' αυτούς κάθε τι που σκοπεύουν να κάνουν· 7 ελάτε, ας κατέβουμε, και ας συγχύσουμε εκεί τη γλώσσα τους, για να μη καταλαβαίνει ο ένας τη γλώσσα τού άλλου.
8 Και από εκεί ο Κύριος τους διασκόρπισε επάνω στο πρόσωπο ολόκληρης της γης· και σταμάτησαν να κτίζουν την πόλη και τον πύργο. 9 Γι' αυτό, το όνομά της ονομάστηκε Βαβέλ (= Σύγχυση)· επειδή, εκεί ο Κύριος σύγχυσε τη γλώσσα ολόκληρης της γης· και από εκεί ο Κύριος τους διασκόρπισε επάνω στο πρόσωπο ολόκληρης της γης." (Γένεσις 11: 6-9).
Το Σουμεριανό όνομα τού μικρού χωριού που υπήρξε εκεί στην αρχή, ήταν "Καντινγκίρα". Στη Σημιτική Ακκαδική, ονομάστηκε: "Μπαμπ-Ιλίμ". Φαίνεται ότι το όνομα αυτό δεν προήλθε από το "Καντινγκίρα", αλλά από ένα άλλο όνομα για την πόλη "Βαβέλ". Αργότερα χρησιμοποιήθηκε ο πληθυντικός "Μπαμπ-Ιλανί", που σημαίνει: "Η πύλη τών θεών".
Τι έγινε λοιπόν, και η "πύλη τών θεών" μετατράπηκε σε "σύγχυση";
Φυσικά ο Θεός δεν φοβόταν μην ανεβούν οι άνθρωποι στον ουρανό. Ούτε είχε κανένα πρόβλημα από τα κατασκευάσματά τους. Η αντίρρησή Του, ήταν στην αποτυχία τής αποστολής τους.
Ουσιαστικά δηλαδή, ο Θεός γνώριζε ότι αν συνέχιζαν να έχουν την ευλογία Του, ως λαός Του, αντί να γεννήσουν τον Μεσσία στη γη, το μόνο που θα επιτύγχαναν, θα ήταν "όσα σκόπευαν να κάνουν" και όχι όσα σκόπευε ο Θεός. Θα γίνονταν μία πανίσχυρη αυτοκρατορία δοξάζοντας τα δικά τους ονόματα αντί για τον Θεό, και μια τέτοια πολιτική επιτυχία, θα έκανε ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ υπερήφανους για το κατόρθωμά τους. Η προσοχή όλων τους, θα ήταν πλέον στραμμένη στη δόξα τής δικής τους αυτοκρατορίας, βγάζοντας εντελώς την αποστολή τους από το πρόγραμμα.
Αντιθέτως, μια αποτυχία τού σχεδίου τους, θα έδινε ένα μάθημα στον λαό αυτό, κάνοντας κάποιους ανάμεσά τους, να θυμηθούν ότι η δική τους κλήση, δεν ήταν να φτιάχνουν πόλεις και αυτοκρατορίες, αλλά να φέρουν στον κόσμο τον Μεσσία.
Πράγματι, έτσι και έγινε, όταν απέτυχαν. Απέμειναν άνθρωποι πιστοί, που έμειναν προσηλωμένοι στον αληθινό σκοπό τού έθνους τους, και έγιναν οι Πατριάρχες τού νέου λαού τού Θεού, τού Ισραήλ.
Φυσικά ο Θεός δεν κατέβηκε! Ο Πανταχού Παρών, δεν χρειάζεται να κατεβεί για να δει ή να ενεργήσει. Είναι προφανές ότι η ανθρωποπαθής αυτή έκφραση θέλει να δείξει ότι ο Θεός έστρεψε έντονα την προσοχή του στον λαό αυτό, με σκοπό να εκτροχιάσει το εγχείρημά τους.
Αυτοί γνώριζαν ότι θα διασπαρούν σε όλη τη γη. Αλλά ήθελαν ΠΡΙΝ διασπαρούν, να φτιάξουν ένα όνομα για τους εαυτούς τους, και να γίνουν παγκοσμίως γνωστοί ως Κυρίαρχοι. Αυτό λοιπόν ο Θεός θα το άλλαζε. Θα φρόντιζε να διασπαρούν, πριν γίνουν παγκόσμια δύναμη και πάρουν τα μυαλά τους περισσότερο αέρα.
Ο τρόπος που θα ακυρωνόταν το εγχείρημα, ήταν σαφής: "Θα τους συνέχεε τις γλώσσες, ώστε να πάψουν να είναι ένας λαός και να μιλούν μία γλώσσα". Θα τους κατακερμάτιζε και θα τους έκανε να σκορπισθούν χωρίς να φτιάξουν μια ενιαία και συμπαγή αυτοκρατορία. Και φυσικά η ενότητα ενός λαού, στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στη γλωσσική ομογένεια.
Πολλοί ερμηνευτές τής Γενέσεως στην ιστορία, νόμισαν ότι αυτή η σύγχυση τών γλωσσών ήταν η αρχική γέννηση τών πολλών γλωσσών στην ανθρωπότητα, και ότι ως τότε όλοι οι άνθρωποι στον πλανήτη μιλούσαν την ίδια γλώσσα. Όμως όταν η Γένεση λέει: "ολόκληρη η γη ήταν μιας γλώσσας, και μιας φωνής", δεν μιλάει για τον πλανήτη, αλλά για ολόκληρη τη γη ΤΗΣ ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑΣ, στην οποία διέμενε ο λαός Αδάμ. (Η λέξη: "γη" στη Γένεση, σημαίνει την ξηρά, και όχι τον πλανήτη, όπως την αντιλαμβανόμαστε σήμερα, που την έχουμε δει συνολικά).
Σήμερα είναι αρχαιολογικά και γλωσσολογικά αποδεδειγμένο, ότι εκείνο τον καιρό σε άλλες περιοχές τού κόσμου υπήρχαν αμέτρητες γλώσσες, με παλαιότερες γνωστές, τις γλώσσες τών Βουσμάνων τής Αφρικής και συγγενικών τους λαών, με τα χαρακτηριστικά "κλικ".
Στη Μεσοποταμία όμως, λόγω τού Κατακλυσμού, οι απόγονοι τού Νώε είχαν γεμίσει ομοιογενώς την περιοχή με τη δική τους γλώσσα, αφού μόνο αυτοί είχαν διασωθεί από τον Κατακλυσμό σε όλη την πεδινή έκταση τής Μεσοποταμίας. Και έχοντας αυτή τη γλωσσική ομοιογένεια, θα έφτιαχναν μια πανίσχυρη και γλωσσικά ενιαία αυτοκρατορία, που κανείς δεν θα μπορούσε να νικήσει.
Πώς λοιπόν ο Θεός σύγχυσε τις γλώσσες τους;
Η κλασσική ερμηνεία τού χωρίου, είναι ότι ο Θεός θαυματουργικά τους έκανε να μιλούν διαφορετικές γλώσσες, κάτι που φυσικά δεν είναι αδύνατο να το έκανε ο Παντοδύναμος. Και με τον τρόπο αυτό, οι αρχαιότεροι ερμηνευτές, προσπαθούσαν να εξηγήσουν το πώς βρέθηκε η ανθρωπότητα να μιλάει τόσες πολλές γλώσσες.
Σήμερα όμως που γνωρίζουμε ότι ο κόσμος ήταν πολύ αρχαιότερος απ' ότι νόμιζαν παλαιότερα, και που ξέρουμε αποδεδειγμένα ότι ο Κατακλυσμός δεν ήταν παγκόσμιος, αλλά κάλυψε μόνο τη Μεσοποταμία, δεν είναι απαραίτητο να ερμηνεύσουμε κατ' ανάγκην αυτά τα λόγια ως θαυματουργική ενέργεια τού Θεού για τη δημιουργία γλωσσών. Γιατί υπάρχει και μία "πιο πεζή" εξήγηση τών λόγων αυτών, που είναι σύμφωνη και με τις γλωσσολογικές αναλύσεις τών επιστημόνων, για το πώς προήλθαν οι γλώσσες εκείνης τής εποχής και εκείνης τής περιοχής, με τον φυσικό γνωστό πλέον σ' εμάς τρόπο τής παραφθοράς και διαχωρισμού πληθυσμών.
Η πιο πεζή αυτή εξήγηση, έχει σχέση με την ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ και την ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ!
Για ένα τόσο μεγάλο έργο, σαν αυτό που γινόταν στη Βαβυλώνα, χρειάζονταν σίγουρα εργάτες! Και η εργασία αμείβεται!
Αν σκεφθούμε λοιπόν τους περιορισμένους πόρους μιας αρχαίας κοινωνίας σαν τη Μεσοποτάμια, που αύξανε αλματωδώς σε μία εύφορη περιοχή γεμάτη ποτάμια, στη διάρκεια τής Γεωργικής επανάστασης και τής ανακάλυψης τού σιδήρου, τού τροχού, τής γραφής και τών επιστημών, καταλαβαίνουμε ότι η Μεσοποταμία προσέλκυε πολύ κόσμο από όλες τις γύρω περιοχές. Ήταν ή χώρα τών ευκαιριών τής εποχής! Κάτι σαν τον "Νέο Κόσμο" τής εποχής εκείνης!
Και ποια θα ήταν η πρώτη επιλογή τών κάθε είδους μεταναστών που κατέφθαναν στη Μεσοποταμία; Φυσικά η Βαβυλώνα, που όχι μόνο βρισκόταν πολύ κοντά στις ακτές τού Περσικού Κόλπου, και μπορούσε κάποιος να φθάσει εκεί και με πλεούμενο και λίγο μόνο δρόμο, αλλά χρειαζόταν και εργάτες!
Ήταν η νεότερη ανερχόμενη οικονομική και τεχνική δύναμη τής περιοχής! Μια νέα πόλη, στην οποία μπορούσε κάποιος να βρει αμέσως δουλειά και γη, και να κάνει την τύχη του!
Έτσι λοιπόν, η Βαβυλώνα γέμισε ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ! Ανθρώπους από κάθε γωνιά τού κόσμου, με τις δικές τους γλώσσες, που ο καθένας βρίσκοντας δουλειά σε αυτή την αναπτυσσόμενη πολιτειακή δύναμη, καλούσε και άλλους, και άλλους από τις μακρινές πατρίδες τους, σε ένα μακροχρόνιο (με τα μέσα τής εποχής), τεράστιο έργο, "πόλεως και πύργου που θα έφθανε ως τον ουρανό".
Και κάποια στιγμή οι μετανάστες έγιναν πλειονότητα. Και η γλώσσα τών απογόνων τού Νώε έπαψε να είναι κοινή και κατανοητή από όλους. Οι μετανάστες επιμείχθηκαν με τον λαό τής Βαβυλώνας και έκαναν απογόνους, που δεν μιλούσαν πλέον την ίδια γλώσσα, και δεν είχαν πλέον την ίδια πολιτισμική παράδοση.
Και πριν το έργο τελειώσει, οι Μετανάστες πήραν τα πράγματα στα χέρια τους, και ο Λαός Αδάμ, απλώς έπαψε να υπάρχει ως ενιαίος λαός με μία γλώσσα.
Ο Θεός αποσύροντας από αυτούς την ευλογία Του και την κατεύθυνσή Του, τους παρέδωσε στην αφροσύνη τους, και με την ανοχή Του, "τους σύγχυσε τις γλώσσες", διασκορπίζοντάς τους σε όλη τη γη τής Μεσοποταμίας (και όχι μόνο), αλλά όχι πλέον ως ενιαίο λαό, όπως ήθελαν αυτοί αρχικά, αλλά ως γλωσσικά και πολιτισμικά ανομοιογενείς ομάδες, που δεν είχαν καμία όρεξη να μείνουν σε μια Βαβυλώνα, που είχε πάψει πλέον να είναι η νέα χώρα τών ευκαιριών, έχοντας σπαταλήσει τους πόρους της για χάρη ξένων.
Θα μπορούσε λοιπόν, όπως είναι μεταφορική η έκφραση: "κατέβηκε ο Θεός", να είναι επίσης μεταφορική η έκφραση: "ο Θεός σύγχυσε τις γλώσσες τους". Και τέτοια παραδείγματα έχουμε πολλά στην Αγία Γραφή, όπου ο Θεός με την ανοχή Του, παρουσιάζεται ως "αυτουργός" ενεργειών που γίνονται από άλλους!
Ας δούμε τρία τέτοια παραδείγματα:
Ποιος έφερε τον Ναβουχοδονόσορα;
Προσέξτε πώς περιγράφει την αιχμαλωσία τού Ισραήλ στη Βαβυλώνα, σαν να το έχει κάνει ο Ίδιος ο Θεός, ενώ το έκανε ο Βαβυλώνιος βασιλιάς: "Θα απλώσω το δίχτυ μου επάνω του, και θα πιαστεί στα βρόχια μου· και θα τον φέρω στη Βαβυλώνα, κι εκεί θα κριθώ μαζί του για την ανομία του, που ανόμησε σε μένα." (Ιεζεκιήλ 17: 20). Αυτό το εδάφιο είναι χαρακτηριστικό, για το πώς ο Θεός επιτρέποντας ή κατευθύνοντας τα γεγονότα με την αιώνια βουλή Του, είναι σαν ο Ίδιος να έχει κάνει κάτι, που το έκανε κάποιος άλλος.
Ομοίως και το ακόλουθο εδάφιο: "Γι' αυτό, έτσι λέει ο Κύριος των δυνάμεων: Επειδή, δεν ακούσατε τα λόγια μου: 9 Δέστε, εγώ θα στείλω και θα πάρω όλες τις οικογένειες του βορρά, λέει ο Κύριος, και τον Ναβουχοδονόσορα, τον βασιλιά τής Βαβυλώνας, τον δούλο μου, και θα τους φέρω ενάντια σ' αυτή τη γη, και ενάντια στους κατοίκους της, και ενάντια σε όλα τα έθνη ολόγυρα, και θα τους εξολοθρεύσω, και θα τους καταστήσω έκπληξη, και αιώνιες ερημώσεις." (Ιερεμίας 25: 8, 9). Πράξεις τού Ναβουχοδονόσορα, που ο Θεός τις αποδίδει στον εαυτό Του, επειδή τις επέτρεψε.
Ποιος ταλαιπώρησε τον Ιώβ;
Δείτε τι λέει ο Θεός για τα παθήματα τού Ιώβ, τα οποία προκάλεσε ο διάβολος, και ο Θεός απλώς τα επέτρεψε: "Και ο Κύριος είπε στον σατανά: Έβαλες τον νου σου επάνω στον δούλο μου τον Ιώβ, ότι δεν υπάρχει όμοιός του στη γη, άνθρωπος άμεμπτος και ευθύς, ο οποίος φοβάται τον Θεό, και απέχει από κακό; Κι ακόμα κρατάει τη ακεραιότητά του, αν και με παρόξυνες εναντίον του, για να τον εξολοθρεύσω χωρίς αιτία." (Ιώβ 2: 3).
Ποιος θα φέρει τον Γωγ;
"Έτσι λέει ο Κύριος ο Θεός: Δες, εγώ είμαι εναντίον σου, Γωγ, ηγεμόνα τής Ρως, Μεσέχ, και Θουβάλ· 2 και θα σε περιστρέψω, και θα σε περιπλανήσω, και θα σε ανεβάσω από τα έσχατα του βορρά, και θα σε φέρω επάνω στα βουνά τού Ισραήλ" (Ιεζεκιήλ 39: 1,2).
Σύμφωνα με την Αποκάλυψη όμως, αυτός πού φέρνει τον Γωγ είναι ο Σατανάς και όχι ο Θεός:
"Και όταν συμπληρωθούν τα 1.000 χρόνια, ο σατανάς θα λυθεί από τη φυλακή του. Και θα βγει για να πλανήσει τα έθνη που βρίσκονται στις τέσσερις γωνίες τής γης, τον Γωγ και τον Μαγώγ, για να τους συγκεντρώσει στον πόλεμο, των οποίων ο αριθμός τους είναι σαν την άμμο τής θάλασσας. Και ανέβηκαν επάνω στο πλάτος τής γης, και περικύκλωσαν το στρατόπεδο των αγίων, και την αγαπημένη πόλη·" (Αποκάλυψις 20: 7-9).
Είναι προφανές εδώ, ότι ο Σατανάς μεν θα τους πλανήσει και θα του οδηγήσει στον πόλεμο αυτό, αλλά θα είναι μία κίνηση "φορσέ" που λένε οι Σκακιστές. Θα είναι αναγκασμένος να κάνει την κίνηση αυτή, επειδή ο Θεός θα τού έχει φέρει τέτοιες καταστάσεις, που θα τον αναγκάζουν να κινεί τα στρατεύματά του με συγκεκριμένο τρόπο. Και έτσι η παρτίδα θα φθάσει στο τέλος της.
Με τον ίδιο τρόπο, μπορούμε να κατανοήσουμε και τήν αναφορά που κάνει η Γένεση στη σύγχυση τών γλωσσών στη Βαβέλ. Πέρα από την ερμηνεία τής θαυματουργικής επέμβασης, εξ ίσου ταιριαστή, (και μάλιστα ταιριαστή και με την επιστήμη τής Γλωσσολογίας), είναι η ερμηνεία αυτή τής επιμειξίας με τους Μετανάστες, που κατανοεί τη σύγχυση τών γλωσσών, ως μία αναγκαστική συνέπεια τής ανυπακοής τού αποστατημένου λαού, η οποία συνέπεια ήταν προεγνωσμένη στην προαιώνια βουλή τού Θεού, σαν ο Ίδιος να την είχε εκτελέσει. Σαν να ήταν η κρίση Του που ανέτρεψε τα σχέδιά τους. Γι' αυτό και το αναφέρει σε πρώτο πρόσωπο: "ας συγχύσουμε εκεί τη γλώσσα τους". Με άλλα λόγια: "ας εφαρμοσθεί σ' αυτούς η προαιώνια Βουλή Μας, να χάσουν τη γλωσσική τους ενότητα, ως παραβάτες που είναι".
7. Ο συμβολισμός τής σύγχυσης τών γλωσσών
Η σύγχυση τών γλωσσών όμως, έχει και τή συμβολική της σημασία, που είναι το αντίθετο τής Πεντηκοστής, τής γενεθλίου ημέρας τής Χριστιανικής Εκκλησίας, όταν το Άγιο Πνεύμα κατέβηκε ως πύρινες γλώσσες, και διαμοίρασε χαρίσματα στους πρώτους Χριστιανούς.
Το Κοντάκιο τής Γιορτής τής Πεντηκοστής που ψάλλουμε στην Εκκλησία, λέει:
"Ότε καταβάς τας γλώσσας συνέχεε, διεμέριζεν έθνη ο Ύψιστος· ότε τού πυρός τας γλώσσας διένειμεν, εις ενότητα πάντας εκάλεσε· και συμφώνως δοξάζομεν το πανάγιον Πνεύμα".
Εδώ μάς δίνεται και ο συμβολισμός τής Βαβέλ, ως ο αντίποδας τής Πεντηκοστής.
Στη Βαβέλ ο λαός τού Θεού αποστάτησε και διασπάσθηκε, στην Πεντηκοστή υπάκουσε και ενώθηκε.
Στη Βαβέλ ο ένας λαός έγινε πολλά έθνη και σκορπίσθηκε, στην Πεντηκοστή οι πολλοί λαοί έγιναν ένα "έθνος άγιο, βασίλειο Ιεράτευμα" (Α΄ Πέτρου 2: 9).
Στη Βαβέλ η μία γλώσσα συγχύσθηκε σε πολλές. Στην Πεντηκοστή, οι πολλές γλώσσες, έγιναν κατανοητές σαν μία.
Στην Εκκλησία, δεν έχουμε πια ένα έθνος φυλετικό, που να ανήκει στον Θεό, με σκοπό την έλευση τού Μεσσία. Ο Μεσσίας πλέον γεννήθηκε, ο σκοπός επιτεύχθηκε. Πλέον ΟΛΑ τα έθνη μπορούν να μετέχουν σε αυτό το νέο Παγκόσμιο έθνος τής Εκκλησίας, χωρίς να τους χωρίζουν οι γλώσσες και οι αποστάσεις. Το μήνυμα τής Πεντηκοστής, σε αντιπαράθεση με την Βαβέλ, (τη σύγχυση τής απιστίας), είναι το εξής:
"Όλοι είστε γιοι τού Θεού διαμέσου τής πίστης στον Ιησού Χριστό. Επειδή όσοι βαπτιστήκατε στον Χριστό, ντυθήκατε τον Χριστό. Δεν υπάρχει πλέον Ιουδαίος ούτε Έλληνας· δεν υπάρχει δούλος ούτε ελεύθερος· δεν υπάρχει αρσενικό και θηλυκό· επειδή, όλοι εσείς είστε ένας στον Ιησού Χριστό. Και αν είστε τού Χριστού, άρα είστε σπέρμα τού Αβραάμ, και σύμφωνα με την υπόσχεση κληρονόμοι" (Γαλάτες 3: 26-29).
Επιλεγόμενα
Γιατί λοιπόν ο Μωυσής μάς διέσωσε αυτή την αφήγηση στη Γένεση;
α) Επειδή ήταν μέρος τής ιστορίας ενανθρώπισης τού Κυρίου μας Ιησού Χριστού, και ανήκει στην αφήγηση αυτής τής ιστορίας, στην Αγία Γραφή.
β) Για να μας δείξει το πώς οι άνθρωποι αποτύγχαναν επί τόσες χιλιετίες στην αποστολή τους να δώσουν σάρκα στον Θεό Λόγο, και πως ήταν απαραίτητο να ληφθούν αυστηρά μέτρα με τον Μωσαϊκό Νόμο, ώστε να μη σκανδαλίζονται οι άνθρωποι κατανοώντας αυτή την ανάγκη.
γ) Για να μάθουμε ότι ο λαός τού Θεού πρέπει να παραμένει προσκολλημένος στον Μεσσία και στην αποστολή του "να γεννηθεί ο Χριστός μέσα τους" (Γαλάτας 4: 19), και να μη παρασύρεται από τους τρόπους τών απίστων εθνών, που φέρνουν αποτυχία και καταστροφή.
δ) Για να μάθουμε ότι η αποστασία από τον Θεό οδηγεί σε διαίρεση και αποτυχία, σε κατακερματισμό τής ανθρωπότητας και διασπάσεις, ενώ σε αντίθεση ο τρόπος τού Θεού οδηγεί στην ενότητα τής Πεντηκοστής και στην ενότητα τής αγάπης εν Χριστώ Ιησού.
ε) Για να μάς δώσει τύπους και προτυπώσεις, που "έγιναν παραδείγματα σ' εκείνους, και γράφτηκαν για τη νουθεσία μας, στους οποίους τα τέλη των αιώνων έφθασαν." (Α΄ Κορινθίους 10: 11).
