Η ΘΕΟΤΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ

counter

* * *

Β΄ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΣΥΝΟΔΟΣ -
Η ΘΕΟΤΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΚΑΙ
ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
τοῦ Πανοσ. Ἀρχιμ. π. Νικολάου Πουλάδα

Σεβασμιώτατε, σεβαστοί πατέρες καί ἀγαπητοί ἀδελφοί, ἡμέρα Πέμπτη τοῦ ἔτους 1831. Ὁ Ρῶσος Νικόλαος Μοτοβίλωφ ἀξιώνεται ἀπό τό Θεό νά κάνει μιά ἀπό τίς πιό σπουδαῖες συζητήσεις πού καταγράφτηκαν ποτέ. Μίλησε μέσα στά χιόνια τῆς ἐρήμου τοῦ Σάρωφ στή Ρωσία, μέ τόν πνευματοφόρο στάρετς ὅσιο Σεραφείμ τοῦ Σάρωφ. Ἐκεῖ ὁ ὅσιος τοῦ εἶπε τήν ἑξῆς μεγάλη ἀλήθεια: «Ὁ πραγματικός σκοπός τῆς χριστιανικῆς ζωῆς εἶναι ἡ ἀπόκτηση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος». 
Ἄρα, μποροῦμε νά προσθέσουμε ἐμεῖς, ἡ σωστή θεολογία γιά τό ἅγιο Πνεῦμα ἀγγίζει τόν ἴδιο τόν σκοπό τῆς ζωῆς μας. Ἄν πλανηθοῦμε ὅσον ἀφορᾶ τό Πνεῦμα, χάσαμε καί τό σκοπό καί τή σωτηρία μας. Μετά τή θεότητα τοῦ Χριστοῦ προέκυψε τό πρόβλημα γιά τή θεότητα τοῦ Πνεύματος. Εἶναι τό ἅγιο Πνεῦμα Θεός; Τό ἐρώτημα εἶναι ἐξίσου σημαντικό μέ τό ἐρώτημα ἄν εἶναι ὁ Υἱός Θεός. Στήν Α΄ Οἰκουμενική Σύνοδο διατρανώθηκε ἡ φυσική θεότητα τοῦ Υἱοῦ. Δέν ἔφτανε ὅμως αὐτό! Χριστιανισμός, Ἐκκλησία, σωτηρία, δέν μπορεῖ νά ὑπάρξει ἄν δέν εἶναι καί τό Πνεῦμα τέλειος Θεός. Αὐτό τό ἀρνοῦνταν οἱ Πνευματομάχοι μέ ἀρχηγό τους τόν Μακεδόνιο Ἀρχιεπίσκοπο Κων/πόλεως. Ὅποιος ὅμως εἶναι Πνευματομάχος, εἶναι ταυτόχρονα καί Χριστομάχος, ἄρα καί Τριαδομάχος, δηλαδή Θεομάχος. Νά γιατί μετά τήν Α΄ Οἰκουμενική Σύνοδο συγκλονίστηκαν πάλι τά θεμέλια τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Ὅσο εὐαίσθητοι εἴμαστε οἱ Ὀρθόδοξοι στό θέμα τῆς θεότητας τοῦ Υἱοῦ, ἄλλο τόσο εἴμαστε καί στό θέμα τῆς θεότητας τοῦ Πνεύματος.

*

Α. Η ΘΕΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ
Στήν Ἁγία Γραφή ὑποδηλώνεται σαφῶς ἡ θεότητα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἡ ὁμοουσιότητά του καί τό ὁμότιμό του μέ τά ἄλλα δύο πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος. Νά μερικά χωρία:
1) «Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τά ἔθνη, βαπτίζοντες αὐτούς εἰς τό ὄνομα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος» (Ματθ. 28,19). Τρία τά πρόσωπα, ἀλλά λέει ὁ Χριστός στό ὄνομα, ἄρα ἕνα ὄνομα, ἄρα μία φύση, μία τιμή, στήν ἴδια θέση, ὄχι κατώτερο. Ἄν τό Πνεῦμα δέν ἦταν Θεός καί ἰσότιμο πρόσωπο, θά συναριθμοῦνταν ἰσάξια μέ τά ἄλλα δύο πρόσωπα τῆς Θεότητας; Ὄχι βέβαια!
2) Ἡ βλασφημία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, εἶπε ὁ Κύριος, θά εἶναι ἀσυγχώρητη ἁμαρτία, ἀλλά ἀμέσως μετά προσθέτει, ἐξυψώνοντας τό Πνεῦμα πάνω καί ἀπό τόν ἑαυτό του ὡς ἄνθρωπο βεβαίως: «Καί ὅς ἐάν εἴπῃ λόγον κατά τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου, ἀφεθήσεται αὐτῷ· ὅς δ᾿ ἄν εἴπῃ κατά τοῦ Πνεύματος τοῦ Ἁγίου, οὐκ ἀφεθήσεται αὐτῷ οὔτε ἐν τῷ νῦν αἰῶνι οὔτε ἐν τῷ μέλλοντι» (Ματθ. 12,31-32)». Ἐδῶ φαίνεται πρῶτον ὅτι τό Πνεῦμα δέν εἶναι ἀπρόσωπη θεία δύναμη, οὔτε μία ἐνέργεια, ἀλλά πρόσωπο ἀληθινό τό ὁποῖο δέχεται τή βλασφημία. Ἐπίσης φαίνεται ἡ θεότητά του ἀφοῦ εἶναι δυνατόν ἡ βλασφημία σέ αὐτόν νά ἔχει τέτοιες φοβερές συνέπειες ἄν δέν εἶναι ὁ Θεός;
3) «Καί ἐγώ ἐρωτήσω τόν πατέρα καί ἄλλον παράκλητον δώσει ὑμῖν, ἵνα μένῃ μεθ᾿ ὑμῶν εἰς τόν αἰῶνα» (Ἰω. 14,16). Καί ἐδῶ ἡ λέξη «ἄλλον παράκλητον» δείχνει πάλι ὅτι εἶναι πρόσωπο. «Ἄλλος» δέν εἶναι δύναμη ἀλλά πρόσωπο. Ὅπως ὁ πρῶτος παράκλητος, ὁ Χριστός, εἶναι πρόσωπο ἔτσι καί ὁ ἄλλος παράκλητος εἶναι πρόσωπο. Ἄν εἶναι Θεός ὁ πρῶτος παράκλητος-Χριστός ἄρα τό ἴδιο Θεός θά εἶναι καί ὁ ἄλλος Παράκλητος-Πνεῦμα.
4) «Ὅταν δέ ἔλθῃ ὁ παράκλητος… τό Πνεῦμα τῆς ἀληθείας ὅ παρά τοῦ πατρός ἐκπορεύεται…» (Ἰω. 15,26). Λέγοντας ἐδῶ ὁ Χριστός ὅτι τό Πνεῦμα ἐκπορεύεται ἀπό τόν Πατέρα δείχνει ὅτι τό Πνεῦμα δέν εἶναι κτίσμα ἤ ἕνα ποίημα (δημιούργημα) ἀλλά ἔχει τήν ὕπαρξη ἀπό τήν ἴδια τήν οὐσία τοῦ Πατέρα. Δέν λέει κτίζεται, οὔτε φτιάχνεται, οὔτε δημιουργεῖται, ἀλλά ἐκπορεύεται! 
5) Εἶναι δυνατόν τό Πνεῦμα νά μήν εἶναι Θεός καί νά λέει γι’ αὐτό ὁ Παῦλος ὅτι «τό γάρ Πνεῦμα πάντα ἐρευνᾷ, καί τά βάθη τοῦ Θεοῦ…. καί τά τοῦ Θεοῦ οὐδείς οἶδεν εἰ μή τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ» (Α΄ Κορ. 2,10-11). 
6) Ἔπειτα ὅταν στίς Πράξεις τῶν Ἀποστόλων ὁ Ἀνανίας καί ἡ Σαπφείρα εἶπαν ψέματα στό ἅγιο Πνεῦμα γιά τό ἀντίτιμο τοῦ χωραφιοῦ πού πούλησαν, ὁ Πέτρος πρόσθεσε ἀμέσως «οὐκ ἐψεύσω ἀνθρώποις, ἀλλά τῷ Θεῷ» (Πράξ. 5, 3-4). Εἶπες ψέματα στό Θεό! Μέ ἄρθρο. Ἄρα τό Πνεῦμα εἶναι ὁ Θεός!

*

Β. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Β΄ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗΣ ΣΥΝΟΔΟΥ
Τήν περίοδο 361-381 γίνεται ἡ ἐμφάνιση τοῦ νέου θεολογικοῦ προβλήματος γιά τή φυσική θεότητα τοῦ ἁγίου Πνεύματος καί ἡ συνδυασμένη νέα θεολογική ἀναζήτηση, ἡ ὁποία κατέληξε μέ τή συμβολή καί τῶν Καππαδόκων Πατέρων (Μεγάλου Βασιλείου, Γρηγορίου Θεολόγου, Γρηγορίου Νύσσης κ.ἄ.) ἀφ’ ἑνός μέν στή διασάφηση τῆς ἔννοιας τῶν ὅρων «οὐσία» καί «ὑπόστασις» (ἡ Τριάς εἶναι μία οὐσία, τρεῖς ὑποστάσεις-πρόσωπα), ἀφ’ ἑτέρου δέ στήν οὐσιαστικότερη θεολογική προσέγγιση Ὀρθοδόξων καί Ἀρειανῶν.
Ὁ Μ. Βασίλειος στό περίφημο θεολογικό του ἔργο «Περί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος» ἀπέφυγε νά χρησιμοποιήσει τόν στασιαζόμενο ὅρο «ὁμοούσιος» καί γιά τό τρίτο πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος, παρά τίς πιεστικές προτροπές Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου. Ὡστόσο, ἡ θεολογία τοῦ ἀποδείκνυε πλήρως τή φυσική θεότητα καί τήν ὁμοτιμία τοῦ ἁγίου Πνεύματος πρός τόν Πατέρα καί τόν Υἱό. Ἡ ὁριστική συμφωνία Ὀρθοδόξων καί Ἀρειανῶν προσέκρουσε στήν ἔγερση τοῦ ζητήματος τῆς φυσικῆς θεότητας τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ἡ ὁποία δέν εἶχε διακηρυχθεῖ μέ σαφήνεια ἀπό τήν Α΄ Οἰκουμενική Σύνοδο (325) καί εἶχε παραμείνει μέχρι τότε στό περιθώριο τῶν θεολογικῶν συζητήσεων. Θεωρητικά ὅλοι οἱ ἀρειανόφρονες ἦταν ἄμεσα ἤ ἔμμεσα Πνευματομάχοι. Οἱ συνεπεῖς ἀρειανόφρονες, οἱ ὁποῖοι χαρακτήριζαν τόν Υἱό κτίσμα τοῦ Πατρός χαρακτήριζαν καί τό ἅγιο Πνεῦμα κτίσμα τοῦ Πατρός, ἐνῶ οἱ ἀκραῖοι ἀπό αὐτούς, ὅπως λ.χ οἱ Ἀνόμοιοι, ὑποστήριζαν ὅτι εἶναι κτίσμα τοῦ Υἱοῦ, ἤτοι «τό ἅγιον Πνεῦμα κτίσμα πάλιν κτίσματος φασίν» (Ἐπιφανίου, Κατά αἱρέσεων 69,56). Στούς Πνευματομάχους προσχώρησε καί μιά πτέρυγα τῶν Ὁμοιουσιανῶν ὑπό τόν ἀρχιεπίσκοπο Κων/πόλεως Μακεδόνιο. Αὐτός ἐπέμενε στόν χαρακτηρισμό τοῦ ἁγίου Πνεύματος ὡς κτίσματος καί δημιουργοῦσε ρῆγμα στήν κοινή πορεία πρός τήν ἑνότητα (Σωζομενοῦ, Ἐκκλ. Ἱστορία, Ι, 12,4). Οἱ ὀπαδοί του ὀνομάσθηκαν Μακεδονιανοί καί παρεμπόδισαν τήν ταχύτερη προώθηση τῆς συμφωνίας Ὀρθοδόξων καί Ἀρειανῶν. 
Ὁ Μ. Βασίλειος, ὅπως καί οἱ ἄλλοι Καπππαδόκες θεολόγοι τῆς περιόδου αὐτῆς, συντονίστηκε πρός τήν κατεύθυνση τῆς ἀναιρέσεως τῆς ἀρειανικῆς διδασκαλίας τοῦ Εὐνομίου, ὁ ὁποῖος ὑπῆρξε καί ὁ κυριότερος ἐκπρόσωπος τῆς θεολογίας τοῦ ἀρειανισμοῦ μετά τό 360. Ὁ Εὐνόμιος ἔλεγε ὅτι τό πρῶτο κτίσμα τοῦ Πατρός εἶναι ὁ Υἱός, τό πρῶτο δέ κτίσμα τοῦ Υἱοῦ εἶναι τό ἅγιο Πνεῦμα. 
Ὁ Γρηγόριος ὁ Θεολόγος ἀξιοποίησε σαφέστερα τή διάκριση οὐσίας καί ὑποστάσεων στήν Ἁγία Τριάδα (μία οὐσία – τρεῖς ὑποστάσεις), ὅπως ἐπίσης καί τίς ἄλλες θέσεις τοῦ Μ. Βασιλείου. Σημαντικότερα ἔργα του πρός τήν κατεύθυνση αὐτή ὑπῆρξαν οἱ περίφημοι πέντε «Θεολογικοί Λόγοι» (Κατά Εὐνομιανῶν, Περί Θεολογίας, Περί Υἱοῦ, Περί ἁγίου Πνεύματος) καί οἱ Λόγοι «Πρός Ἀρειανούς» καί «Εἰς τήν Πεντηκοστήν». Στά ἔργα αὐτά προσφέρει ὄχι μόνο τή συστηματική ἀναίρεση τῶν κακοδοξιῶν τοῦ Εὐνομίου καί τῶν Πνευματομάχων, ἀλλά καί τήν ὁλοκληρωμένη πλέον διατύπωση τῆς τριαδολογικῆς διδασκαλίας τῆς Ἐκκλησίας, εἰδικότερα δέ γιά τή φυσική θεότητα τοῦ ἁγίου Πνεύματος καί τήν ὁμοουσιότητα αὐτοῦ πρός τόν Υἱό καί τόν Πατέρα, τήν ὁποία δίσταζε νά διακηρύξει ὁ Μ. Βασίλειος γιά νά μήν προκαλέσει τούς Ὁμοιουσιανούς Ἀρειανούς. 
Ὑπό τήν ἔννοια αὐτή ὁμολογεῖ «Θεόν τόν Πατέρα, Θεόν τόν Υἱόν, Θεόν τό Πνεῦμα τό ἅγιον, τρεῖς ἰδιότητας, θεότητα μίαν, δόξη καί τιμή καί οὐσία καί βασιλεία μή χωριζομένην» (Θεολογικός IV, 28).
Ἡ διάκριση τῶν ὑποστατικῶν ἰδιωμάτων τῶν τριῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος δέν θίγει τήν ἑνότητα τῆς θεότητας, «κοινόν γάρ, Πατρί μέν καί Υἱῷ καί ἁγίῳ Πνεύματι τό μή γεγονέναι καί ἡ θεότης… Ἴδιον δέ, Πατρός μέν ἡ ἀγεννησία, Υἱοῦ δέ ἡ γέννησις, Πνεύματος δέ ἡ ἔκπεμψις» (Εἰς Ἥρωνα, 16). Κατά συνέπεια, ἡ ἀπάντηση στά καίρια ἐρωτήματα τῆς ἐποχῆς γιά τό ἅγιο Πνεῦμα εἶναι σαφής «–Τί οὖν, Θεός τό Πνεῦμα; Πάνυ γέ. Τί οὖν, ὁμοούσιον; Εἶπερ Θεός» (Θεολογικός, III,10). 
Καί προσθέτει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος στόν Λόγο του στήν Πεντηκοστή πού ἔγινε καί ὕμνος τῆς Ἐκκλησίας: «Τό Πνεῦμα τό ἅγιον, ἦν μέν ἀεί, καί ἔστι, καί ἔσται, οὔτε ἀρξάμενον, οὔτε παυσόμενον, ἀλλ' ἀεί Πατρί καί Υἱῷ συντεταγμένον, καί συναριθμούμενον, ζωή, καί ζωοποιοῦν, φῶς, καί φωτός χορηγόν, αὐτάγαθον, καί πηγή ἀγαθότητος· … φῶς, καί ζωή, καί ζῶσα πηγή νοερά, Πνεῦμα σοφίας, Πνεῦμα συνέσεως, ἀγαθόν, εὐθές, νοερόν, ἡγεμονεῦον, καθαῖρον τά πταίσματα, Θεός, καί θεοποιοῦν, πῦρ, ἐκ πυρός προϊόν, λαλοῦν, ἐνεργοῦν, διαιροῦν τά χαρίσματα».
Ὁ Μελέτιος Ἀντιοχείας ἀνέλαβε πλέον ἡγετικό ρόλο στόν ἀγώνα τῶν Ὀρθοδόξων. Μέ εἰσήγηση προφανῶς τοῦ Μελετίου ἀποφασίσθηκε ἡ προώθηση Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου στόν ἐξαιρετικά σημαντικό θρόνο τῆς Κων/πόλεως, ὁ ὁποῖος ἐλεγχόταν μέχρι τότε ἀπό τούς ἀρειανόφρονες.
Ἡ Β΄ Οἰκουμενική Σύνοδος, ἡ ὁποία συγκλήθηκε ἀπό τόν Μ. Θεοδόσιο στήν Κων/πολη τό 381, στήν ὁποία μετεῖχαν 150 ἐπίσκοποι ἔθεσε ὁριστικό τέρμα στίς ἀρειανικές ἔριδες.
Κατά τή Σύνοδο τῆς Κων/πόλεως (381) ὁ κύριος σκοπός τοῦ Θεοδοσίου περιοριζόταν στή συνοδική ἀντιμετώπιση τοῦ σοβαροῦ προβλήματος τῆς κανονικῆς πληρώσεως τοῦ «ἐπισημοτάτου» θρόνου τῆς Κων/πόλεως, ὁ ἔλεγχος τοῦ ὁποίου ἀποτελοῦσε πάντοτε σταθερό στόχο τῶν διεκδικήσεων τόσο τῶν ὀρθοδόξων, ὅσο καί τῶν ἀρειανοφρόνων.
Πράγματι, ἡ πρώτη περίοδος τῶν ἐργασιῶν τῆς Συνόδου τῆς Κων/πόλεως πραγματοποίησε τόν σκοπό της ὑπό τήν προεδρία τοῦ Μελετίου Ἀντιοχείας καί προώθησε στόν ἀρχιεπισκοπικό θρόνο τῆς Κων/πόλεως Γρηγόριο τόν Θεολόγο.
Ὁ αἰφνίδιος ὅμως θάνατος τοῦ Μελετίου Ἀντιοχείας σήμαινε καί τήν ἀνάληψη τῆς προεδρίας ἀπό τόν νέο ἀρχιεπίσκοπο Κων/πόλεως Γρηγόριο τόν Θεολόγο.
Στήν πρώτη λοιπόν περίοδο τῶν ἐργασιῶν τῆς Συνόδου, ἀντιμετωπίστηκε τό ζήτημα τῆς κανονικῆς πληρώσεως τοῦ θρόνου τῆς Κων/πόλεως. Συγχρόνως ὅμως ἐπιβεβαιώθηκε ἡ καταδίκη ὅλων τῶν αἱρετικῶν τάσεων τοῦ Ἀρειανισμοῦ ἄρα καί τῶν Πνευματομάχων τοῦ Μακεδόνιου, ὅπως ἐπίσης καί ἡ ἐμμονή ὅλων τῶν μελῶν τῆς Συνόδου στό Σύμβολο τῆς Α΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, γι’ αὐτό καί στόν πρῶτο κανόνα τῆς ἡ Β΄ Οἰκουμενική. Σύνοδος τονίζει εὐθύς ἐξ ἀρχῆς: «Οἱ ἅγιοι Πατέρες πού συνῆλθαν στήν Κων/πολη ὅρισαν, νά μήν παραβιάζεται ἡ πίστη ὅπως τήν διατύπωσαν οἱ 318 Πατέρες τῆς Νικαίας ἀλλά αὐτή νά μένει κυρίαρχη καί νά ἀναθεματίζεται κάθε αἵρεση».
Στή Σύνοδο προέκυψαν πολλές διαφορές ἐκκλησιαστικοῦ χαρακτήρα καί ὁ Γρηγόριος, χαρακτήρας εὐαίσθητος καί συναισθηματικός ἀπό τή φύση του, τελικά ἀναγκάσθηκε νά παραιτηθεῖ, παρά τήν ἀντίθεση τοῦ Μ. Θεοδοσίου, ἡ δέ Σύνοδος ἀποδέχθηκε τήν παραίτηση κατά πλειοψηφία, «μηδέν αἰδεσθεῖσα τῶν τοῦ ἀνδρός πλεονεκτημάτων» (Σωζομενοῦ, Ἐκκλ. Ἱστορία, VIII,7). Πρίν ὅμως ἀπό τήν παραίτησή του εἶχε ἤδη καθορίσει τίς βασικές συντεταγμένες τῆς ἀποστολῆς τῆς Συνόδου γιά τίς θεολογικές προϋποθέσεις τῆς ἑνότητας καί τῆς εἰρήνης τῆς Ἐκκλησίας μέ κριτήριο τή θεολογική ἑρμηνεία τῆς πίστεως τῆς Νικαίας ἀπό τούς μεγάλους Καππαδόκες θεολόγους. Ἡ Σύνοδος ἐξέδωσε τό γνωστό πλέον Σύμβολο Νικαίας-Κωνσταντινουπόλεως πού περιεῖχε ἐπιπροσθέτως τή διδασκαλία γιά τό ἅγιο Πνεῦμα: «Καί εἰς τό Πνεῦμα τό Ἅγιον, τό κύριον, τό ζωοποιόν, τό ἐκ τοῦ Πατρός ἐκπορευόμενον, τό σύν Πατρί καί Υἱῷ συμπροσκυνούμενον καί συνδοξαζόμενον, τό λαλῆσαν διά τῶν προφητῶν».
Ὁ «Λίβελλος» αὐτός γιά τήν ἐποχή τῆς Β΄ Οἰκουμενικῆς συνόδου ἔπρεπε νά περιέχει ὁλόκληρο τό ἀντιαρειανικό σύμβολο τῆς Νικαίας, τό ὁποῖο ἀπέρριπταν ὅλοι οἱ ἀρειανόφρονες καί οἱ πνευματομάχοι Μακεδονιανοί, ὅπως ἐπίσης καί μιά εἰδικότερη θεολογική ἀνάπτυξη τῆς πίστεως τόσο γιά τή φυσική θεότητα τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Ἡ διάδοση τοῦ κειμένου αὐτοῦ σέ ὁλόκληρη τήν Ἀνατολή ὡς τῆς μόνης ἐπίσημης θεολογικῆς βάσεως γιά τήν ἀποκατάσταση τῆς ἑνότητας τῆς Ἐκκλησίας στήν ὀρθή πίστη προσέδωσε στήν εἰδική Ὁμολογία πίστεως αὐξημένο ἐκκλησιαστικό κῦρος. Ἡ ἀναγνώριση ἀπό τήν Δ΄ Οἰκουμενική Σύνοδο τῆς Ὁμολογίας πίστεως ὡς καθιερωμένης πλέον αὐθεντικῆς ἑρμηνείας τῆς πίστεως τῆς Νικαίας προσέδωσε στήν Ὁμολογία αὐτή τόν χαρακτήρα συνοδικοῦ συμβόλου πίστεως, τό ὁποῖο κατοχύρωνε τήν πίστη τῆς Νικαίας ἔναντι τῶν νέων αἱρέσεων, γι’αὐτό καί χρησιμοποιήθηκε αὐτοτελῶς ὡς σύμβολο Νικαίας-Κ.πόλεως στήν ἐκκλησιαστική παράδοση καί στή θεία λατρεία.

*

Γ. Ο ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ
Ὁ ρόλος του περιγράφεται τόσο ὡραία καί συνοπτικά σ’ ἕναν ὕμνο τῆς Πεντηκοστῆς. «Πάντα χορηγεῖ τό Πνεῦμα τό ἅγιον,… ὅλον συγκροτεῖ τόν θεσμόν τῆς Ἐκκλησίας». Αὐτός εἶναι ὁ τελετάρχης ὅλων τῶν Μυστηρίων τῆς Ἐκκλησίας. Αὐτός σέ κάθε Θ. Λειτουργία μεταβάλλει καί καθαγιάζει στήν ἁγία Τράπεζα τά τίμια δῶρα. «Μεταβαλών τῷ Πνεύματί σου τῷ Ἁγίῳ. Ἀμήν, ἀμήν, ἀμήν» δέεται ὁ ἱερέας. Τό ρόλο καί τήν ἀναγκαιότητα τοῦ Πνεύματος στήν Ἐκκλησία τόν τόνισε ὁ ἴδιος ὁ Κύριος μέ ἐκείνη τήν φοβερή του φράση «Σᾶς συμφέρει νά φύγω ἐγώ, διότι ἄν δέν φύγω, ὁ Παράκλητος δέν θά ἔλθει σέ σᾶς» (Ἰω. 16,7). Ἐδῶ τρόπον τινά ὁ Υἱός ἐξυψώνει τόν Παράκλητο καί πάνω ἀπό τόν ἑαυτό του δείχνοντας στούς ἀνθρώπους πόσο ἀναγκαία εἶναι ἡ παρουσία του.

*

Δ. Ο ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΣ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ
Πνευματική ζωή, τό λέει καί ἡ λέξη, σημαίνει ζωή μέ τό Πνεῦμα. Ζοῦμε ἀπό τό Πνεῦμα, μέ τό Πνεῦμα καί γιά τό Πνεῦμα. Χωρίς ἐπαφή μέ τό Πνεῦμα δέν μπορῶ νά εἶμαι πνευματικός ἄνθρωπος. Γιά μᾶς πνευματικός ἄνθρωπος δέν εἶναι ὁ κοσμικά μορφωμένος, ὁ λογοτέχνης, ὁ συγγραφέας, ἀλλά ὁ ἐμφορούμενος ἀπό τό ἅγιο Πνεῦμα ἔστω καί ἄν εἶναι ἀναλφάβητος!
1) Παράκλητος σημαίνει ὁ παρήγορος, ὁ παρηγορητής, ἡ παραμυθία μας. Τό Πνεῦμα τό ἅγιο εἶναι τό φάρμακο ὅλων τῶν ἀσθενειῶν. Ἄν ὁ γλυκύς Ἰησοῦς εἶναι ὁ ἰατρός τῶν ψυχῶν καί τῶν σωμάτων μας τότε ὁ Παράκλητος εἶναι τό φάρμακο, εἶναι τό ἔλαιον καί ὁ οἶνος πού ὁ καλός Σαμαρείτης Χριστός ἐπιχέει στίς πληγές μας κάθε ἡμέρα (Λουκ. 10,34). Ὁ Παράκλητος θεραπεύει τίς ψυχικές μας ἀσθένειες, τήν κατάθλιψη, τό ἄγχος, τήν μοναξιά, τήν ταραχή, τόν φόβο, τήν ἀνασφάλεια. Μᾶς σηκώνει ὄρθιους καί μᾶς σπρώχνει νά συνεχίσουμε τόν ἀγώνα μας. Παράκλητος σημαίνει ὤθηση οὐράνια καί πρός τόν οὐρανό. Ὅπως στόν καύσωνα τῆς ἡμέρας τό δροσερό ἀεράκι μᾶς ἀνακουφίζει ἔτσι καί στόν καύσωνα τῶν κοσμικῶν θλίψεων καί τῶν παθῶν μας, ὁ ἀέρας τοῦ οὐρανοῦ, τό Πνεῦμα, πού «ὅπου θέλει πνεῖ» (Ἰω. 3,8), πνέει καί σέ μᾶς καί μᾶς δροσίζει τήν ψυχή σάν αὔρα λεπτή καί μᾶς ἀνακουφίζει.
2) Παράκλητος δέν σημαίνει μόνο Παρήγορος, ἀλλά καί Βοηθός καί Στήριγμα. «Ὡσαύτως δέ καί τό Πνεῦμα συναντιλαμβάνεται ταῖς ἀσθενείαις ἡμῶν…» δηλαδή μᾶς βοηθᾶ καί μᾶς ὑποστηρίζει στίς ἀδυναμίες μας καί «αὐτό τό Πνεῦμα ὑπερεντυγχάνει ὑπέρ ἡμῶν στεναγμοῖς ἀλαλήτοις» (Ρωμ. 8,26) συμμετέχει στήν προσευχή μας, μεσιτεύει γιά μᾶς καί ἐμπνέει τήν προσευχή μας καί μᾶς φέρνει τήν κατάνυξη. Ὅταν τά πνευματικά μας γόνατα λυγίζουν ἀπό τίς δυσκολίες αὐτό τό Πνεῦμα φωνάζει μέσα μας: «Ἰσχύσατε χεῖρες ἀνειμέναι, καί γόνατα παραλελυμένα… Ἰσχύσατε καί μή φοβεῖσθε» (Ἠσ. 35,3-4) Αὐτός εἶναι ὁ Συνοδοιπόρος τῆς πνευματικῆς ζωῆς. Ἄλλοτε μᾶς παίρνει ἀπό τό χέρι ὅπως ὁ πατέρας τό μικρό παιδί καί μᾶς ὁδηγεῖ στήν ὁδό τοῦ Κυρίου καί ἄλλοτε ὅταν ἀδυνατοῦμε ἐμεῖς νά βαδίσουμε μᾶς παίρνει στήν ἀγκαλιά του.
3) Παράκλητος σημαίνει καί Σύμβουλος, Παραινέτης, Διδάσκαλος. Ὁ Κύριος τό εἶπε «ἐκεῖνος ὑμᾶς διδάξει πάντα καί ὑπομνήσει ὑμᾶς πάντα ἅ εἶπον ὑμῖν» (Ἰω. 14,26). Διπλό τό ἔργο Του. Αὐτά πού δέν ξέρω μοῦ τά διδάσκει, μοῦ τά ἀποκαλύπτει. Ὄχι κάποια, ἀλλά ὅλα, πάντα! Αὐτά πού ξέρω ἀλλά τά ξεχνῶ, μοῦ τά ὑπενθυμίζει. Ὅταν οἱ Χριστιανοί θά πρέπει νά ἀπολογοῦνται σέ δικαστήρια καί σέ κατηγορίες «μή μεριμνᾶτε πῶς ἤ τί ἀπολογήσησθε ἤ τί εἴπητε· τό γάρ Ἅγιον Πνεῦμα διδάξει ὑμᾶς ἐν αὐτῇ τῇ ὥρᾳ ἅ δεῖ εἰπεῖν» (Λουκ. 12,12). Βάζει στό νοῦ καί στό στόμα μου τά σωστά λόγια κάθε φορά. 
Στόν καιρό πού οἱ ἄνθρωποι ψάχνουν συμβούλους, ψυχαναλυτές, ψυχοθεραυπευτές, ἄπειρα μοντέλα ψυχοθεραπείας, ἡ Ἐκκλησία ἔχει νά προτείνει τόν Παράκλητο, τόν Μέγα Σύμβουλο, τόν Μέγα Ψυχαναλυτή, τόν Μέγα Ψυχοθεραπευτή ἀφοῦ αὐτός εἶναι ὁ μόνος ψυχοπλάστης, πού ἔπλασε τήν ψυχή μας ἄρα καί ὁ μόνος ψυχοσώστης μας. Αὐτός δέν δίνει σοφές συμβουλές. Εἶναι ὁ ἴδιος ἡ σοφία, ἡ αὐτοσοφία, τό αὐτοφῶς, ἡ πηγή τῆς σοφίας, ὁ πανσόφους τούς ἁλιεῖς ἀναδείξας. Δίνει τίς τέλειες λύσεις σέ ὅλα τά διλήμματα, τίς τέλειες συμβουλές. Ἤ, καλύτερα, δέν δίνει ἁπλῶς ἀπαντήσεις. Εἶναι ὁ ἴδιος αὐτός ἡ Ἀπάντηση, δέν δίνει ἁπλῶς λύσεις. Εἶναι αὐτός ὁ ἴδιος ἡ Λύση. Δέν ἀνοίγει ἁπλῶς πόρτες. Εἶναι ὁ ἴδιος ἡ Θύρα. Εἶναι τό πλήρωμα τῶν πάντων. Ὁ θησαυρός τῶν ἀγαθῶν. Αὐτός εἶναι ὁ θησαυρός πού καμιά οἰκονομική κρίση δέν μπορεῖ νά μᾶς κλέψει, νά μᾶς μειώσει. Ὁ κόσμος φτώχυνε καί φτωχαίνει ὄχι γιατί ἔχασε τά λεφτά του ἀλλά γιατί ἔχασε τόν θησαυρό του, τόν Παράκλητο. Χάσαμε τό Πνεῦμα πρῶτα, καί μετά ὅλα τά ἄλλα.
Αὐτό θά κατέλθει αὔριο στήν Παναγία, στόν Εὐαγγελισμό της «ὁ ἄγγελος εἶπεν αὐτῇ· Πνεῦμα Ἅγιον ἐπελεύσεται ἐπί σέ καί δύναμις ὑψίστου ἐπισκιάσει σοί». Αὐτό κατέβηκε στόν Ἰορδάνη καί στήν Πεντηκοστή. Ἀλλά ὁ Εὐαγγελισμός, τά Θεοφάνεια καί ἡ Πεντηκοστή συντελεῖται στήν προσωπική ζωή κάθε πιστοῦ κάθε μέρα καί κάθε ὥρα! Ἄρχισε στό Μυστήριο τοῦ Βαπτίσματός μας, τελειώθηκε στό Μυστήριο τοῦ Χρίσματος ἀμέσως μετά τήν κολυμβήθρα πού λάβαμε τά χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μέ τή φράση τοῦ ἱερέα «Σφραγίς δωρεᾶς Πνεύματος Ἁγίου» καί συνεχίζεται κάθε φορά πού μετέχουμε στά Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας. 
Ἡ Πεντηκοστή της Ἐκκλησίας καί ἡ δική μου Πεντηκοστή δέν τελείωσε ποτέ! Συνεχίζεται συνεχῶς στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καί ὅποιος εἶναι ἀληθινά Ὀρθόδοξος καί βιώνει καί τήν Ὀρθοδοξία καί τήν Ὀρθοπραξία, αὐτός ζεῖ μιά παντοτινή Πεντηκοστή. Ξέρει ὅτι τό σῶμα του εἶναι ναός τοῦ ἁγίου Πνεύματος καί τοῦτο τό σῶμα δέν τό βεβηλώνει μέ ρυπαρές καί ἁμαρτωλές πράξεις. Ξέρει ὅτι τό Πνεῦμα ὡς πρόσωπο, ὡς Θεός καί ὄχι ὡς ἀπρόσωπη δύναμη λυπᾶται γιά τίς ἁμαρτίες μας. «Καί μή λυπεῖτε τό Πνεῦμα τό Ἅγιον τοῦ Θεοῦ, ἐν ᾧ ἐσφραγίσθητε εἰς ἡμέραν ἀπολυτρώσεως» (Ἐφεσ. 4,30) καί γι’ αὐτό κάνει τά πάντα νά μή λυπεῖ ποτέ τόν ἀγαπημένο του Παράκλητο. 
Εὐχηθεῖτε, Σεβασμιώτατε, μέ τίς πρεσβεῖες τοῦ φωστήρα τῆς Β΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου καί τῶν λοιπῶν Πατέρων της, νά γίνει καί σέ μᾶς αὐτό πού ἔγινε στήν Παναγία, Πνεῦμα ἅγιο νά ἔλθει σέ ἐμᾶς καί δύναμις τοῦ Ὑψίστου νά μᾶς ἐπισκιάσει.