H Θεοτοκολογία του Παρακλητικού Κανόνα στο Αγιο Πνεύμα,του Οσίου Μαξίμου του Γραικού

counter

Πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου

Από το Παρακλητικό Κανόνα αποκομίζει κανείς
γνωσιολογικά στοιχεία για την Υπεραγία Θεοτόκο,
είτε άμεσα, ως δογματικές και ιστορικές μαρτυρίες του ποιητή, 

που υπογραμμίζουν την ορθόδοξη περί της Παναγίας διδασκαλία, 

είτε έμμεσα δια των επικλήσεων του συγγραφέα προς το πρόσωπο της, 

στο οποίο απονέμονται διάφορα εγκωμιαστικά ονόματα 

που υποδηλώνουν αντίστοιχες ιδιότητες της, όπως παρουσιάζονται στην συνέχεια.

Αγαθή, Δέσποινα Μήτερ, Αγγέλων υπάρχουσα υπερτέρα,

 Η συλλαβούσα εν παρθενική γαστρί, Αγνή-Αειπάρθενε, Γή αγία και ευλογημένη, 

Η γεννήσασα την ζωή των απάντων, Της ταπεινώσεως το όχημα, 

Γενναιοδωρίας πηγή και ευσπλαχνίας, Μητράνανδρε, Θεοχαρίτωτε Κόρη,

 Πανύμνητε Παρθένε, Μητέρα εύστοργος και καλλίστη, Θεία Μεσίτρια.

————————————————————————————————————–

Τα θεοτόκια έχουν ικετευτικό ύφος με πλούσιο διδακτικό και δογματικό περιεχόμενο

Ο ποιητής να προσεγγίζει τη Θεοτόκο σε ένα κλίμα ασφάλειας και εμπιστοσύνης και ικετεύει έχοντας ως δεδομένες τις άπειρες ευλογίες της Παναγίας.

Κύρια χαρακτηριστικά της Θεοτοκολογίας του Κανόνα είναι:

Α.Η Παναγία παρουσιάζεται ως αναμφισβήτητη Θεοτόκος

. Το γεγονός ότι γέννησε με θαυματουργικό τρόπο τον Υιό του Θεού υπενθυμίζεται στους πιστούς μέσα στο Παρακλητικό κανόνα αφού καλείται «Θεοτόκος», »« τροφός της Ζωής της ουρανίου φανείσα »

«Ἱλάσθητι, Ἀγαθή, * Σοί βοῶ, ἰλάσθητί μοι, * τῷ παραλογισμοῦ * καί ἀπροσεξίας κειμένῳ * εἰς βάθος ἀπύθμενον, Θεοτόκε Μαρία, * (α ωδή).

Β. Εξαίρεται το Αειπάρθενο της Παναγίας

. Η Παναγία αποκαλείται: «Αγνή Αειπάρθενε Κόρη». «Μητράνανδρος», «Πανύμνητος Παρθένος», «η συλλαβούσα εν παρθενική γαστρί»

Έτσι ο ποιητής υπογραμμίζει ότι η Παναγία έμεινε Παρθένος και κατά τη σύλληψη του Υιοΰ του Θεοΰ και μετά τη γέννηση του, ταυτιζόμενος πλήρως με την ορθόδοξη διδασκαλία.Συγχρόνως επιχειρεί να συγκλονίσει την την ύπαρξη του πιστού, καλώντας τον να σταθεί με σεβασμό και δέος μπροστά σ «ένα τέτοιο μυστήριο.

Γ. Η Παναγία, ως μεσίτρια, είναι συνδρομήτρια και βοηθός στον πνευματικό αγώνα του πιστού.

-Ο Κανόνας σαν προσευχητικό κείμενο με σωτηριολογικό σκοπό και περιεχόμενο, εξαίρει εμμέσως πλήν σαφώς, τον καταλυτικό ρόλο της Παναγίας στο απολυτρωτικό σχέδιο του Θεού, τη Θεία Οικονομία.

«Ῥῦσαι ἡ ἐν γαστρί * παρθενικῇ συλλαβοῦσα, * Λόγον Ὅν Πατήρ * ἀφράστως πρό τῶν αἰώνων * ἐγέννησεν ἡμῶν εἰς σωτηρίαν, Μῆτερ, * ἡμᾶς τῇ Σῇ χειρί τῆς τῆς λαγνείας δουλείας ….» (Α ωδή)

Η ελεύθερη συγκατάβαση της Μαρίας στο θέλημα του Θεού, που διαδραμάτισε αποφασιστικό ρόλο στο προαιώνιο σχέδιο της ενανθρώπησης του Υιοΰ του Θεοΰ, υπονοείται μεν αλλά δεν προβάλλεται στο Κανόνα. Απλά ο ποιητής την αποκαλεί «Ευλογημένη» και την χαιρετίζει όπως ο Αρχάγγελος Γαβριήλ στον Ευαγγελισμό.

«Ἔμπλησον φωτός, Θεοχαρίτωτε Κόρη, * … * ἵνα ἄδω Σοι, ὁμοῦ τῷ Ἀρχαγγέλῳ · * Δέσποινα πάντων * χαῖρε, Εὐλογημένη» (ζ ωδή)

-Επιλέγει Να ασχοληθεί κυρίως με την ικεσία προς τη Μητέρα, τη Δέσποινα, τη Θεοτόκο, προσανατολισμένος στο προσευχητικό χαρακτήρα του ποιήματος του. Επιθυμεί να τη δοξάσει και να την ικετέψει και να τονίσει σε όλο της το μεγαλείο και την τιμή που απολαμβάνει στους αιώνες και όχι να επικεντρωθεί στην ιστορική της ύπαρξη και τις ανθρώπινες στιγμές της. Πάντως δεν επιδιώκει να την διαφοροποιήσει ή να αποχρωματίσει την ιστορικότητα της ύπαρξης της. Αντιθέτως, προβάλλει τη διαρκή παρουσία της στη ζωή των πιστών, ως Συνδρομήτρια και Βοηθό στον πολυποίκιλο πνευματικό αγώνα τους. Συνεπώς, η προσφορά της Παναγίας δεν ήταν μόνο η πράξη αυτής της συγκατάθεσης, ούτε και η γέννηση και η ανατροφή του Χρίστου ως ανθρώπου. Μέσα στο χώρο και το χρόνο είναι η μητέρα όλων των χριστιανών. Σ ‘αυτή προστρέχουν οι χριστιανοί στις θλίψεις και τις δοκιμασίες. Η μεσιτευτική και λυτρωτική της δύναμη εξαίρεται ιδιαίτερα στο Κανόνα.

Ο ποιητής ως υπόδειγμα κάθε πιστού προστρέχει σ ‘αυτή, με κραυγή ικεσίας και με αυθορμητισμό, οικειότητα και εμπιστοσύνη:

«Ἥμαρτον, Μῆτερ, * ὁ δοῦλος Σου, προσπίπτων * πλούτισον ψυχήν * Πανύμνητε, διψῶσαν * δωρήματος θείου τυχεῖν, τά νῦν αἰτοῦμαι, * ἐπάρσεως ὀφρύν εἰς ἔδαφος βαλοῦσα, * κράζω Σοι ὅπως, * τῆς ταπεινώσεως χαῖρε τό ὄχημα». (Α ωδή )

————————————————– —————————-

«Ῥῦσαι, Ἁγνή, * Κυρίου μακρυνθέντος * τάλαινος ἐμοῦ, * τοῦ σκοτασμοῦ τῆς πλάνης · * πλήν Σαῖς εὐχαῖς παντοδυνάμοις, Μῆτερ, * στερέωσον Θεοῦ ἀγάπησιν καί φόβον * ἐμοί ψυχῇ, * χαῖρε ἵνα βοῶ Σοι». (Α ωδή)

«Ῥῦσαι με τόν Σόν, * Ἀειπάρθενε, δοῦλον, * τόν φιλάμαρτον * ὑπέρ πάντας ἀνθρώπους, * πρός Σέ γάρ καταφεύγω, * Πανύμνητε Παρθένε, * ἐλπίς ἐμῆς ψυχῆς * ἐντυγχάνεις καί πόθος * ζωῆς τῆς ἐν Σοί, * Υἱῷ τε καί Θεῷ σου (η ωδή)

– Η Παναγία έχει παρρησία προς τον Υιό της: Ο Όσιος Μάξιμος υποδεικνύει στους πιστούς τη γενναιοδωρία, που έχει η Παναγία στο έργο της σωτηρίας του ανθρώπου και εμφανίζει αυτήν ως υπόδειγμα στους πιστούς.

«Γενναιοδωρίας πηγή καί εὐσπλαχνίας * ὑπάρχουσα, Ἁγνή, Υἱῷ Σου κάμψον, Μῆτερ, * τῷ πτώσει φοβερᾷ κειμένῳ καί βιοῦντι · * ὄρκους τούς πρός Αὐτόν ἀφρόνως παραβάντα * Παναμώμητε, * ποίησον ἐλεῆσαι. (Στ ωδή)

————————————————– —————————————-

«Ἐπιδρομάς ἐπ’ἐμέ ἐχθρῶν τῶν ἀοράτων * ἐκδίωξον, Ἁγνή Παρθένε, ἀπό ψυχῆς μου, * διά τῆς Σῆς, Μητράνανδρε, ἰσχύος ἀνικήτου, * τῷ δούλῳ Σου δωρίζουσα τήν θείαν πανοπλίαν * καί πνευματικήν * κάμπτουσα τόν Υἱόν Σου (στ ωδή)

————————————————– ——————————————

Τέλος η Θεοτοκολογία του Κανόνα χαρακτηρίζεται από τον νηπτικό χαρακτήρα, που είναι εμφανέστατος σε όλο το υμνογράφημα.

Στα Θεοτοκία κατατίθενται τα αιτήματα με τα δεητικά ρήματα «ικετεύω, κράζω, προσπίπτω, προστρέχω, βοώ» αλλά και η προστακτική επίκληση της λυτρωτικής μεσιτείας της Θεοτόκου όπως: «ανάδειξον, απέλασον, απάλλαξον, αξίωσον, αποδίωξον, αγίασον, κ.λ.π.

………………………………………….. ………………………………………

( Απόσπασμα από την εργασία μας «Μελετήματα στον Όσιο Μάξιμο τον Γραικό και στο έργο του)